- Katılım
- Kas 9, 2010
- Mesajlar
- 16,299
- Tepkime Puanı
- 15
- Puanları
- 0
- Yaş
- 49
Evde
Alzheimer tanısı konmuş olması kişinin evinde hemen bir sürü değişiklik yapılması gerektiği anlamına gelmez. Aslında, genelde benimsenecek en iyi tutum, tanıdık eşyaları korumaktır. Gereken değişikliklerin çoğu, hastanın dengesinin daha bozuk olabileceği ve etrafındaki eşya konusunda aklının karışmaya başladığı gerçeğini temel alır.
Aşağıdaki öneriler bu ufak ama önemli değişiklikleri gerçekleştirmek için basit yöntemlerdir.
• Evi içinde dolaşılması güvenli ve kolay bir yer haline getirin ve eşya kalabalığından ve döküntüden kaçının. Her evde olduğu gibi, açıktaki elektrik kabloları ve keskin ya da dengesiz eşyalar tehlikeli olabilir.
• Evde gereksiz büyük değişiklikler yapmaktan kaçının - bu Alzheimer'li hastanın aklını karıştırabilir veya sıkıntıya sokabilir.
• Odaları iyi aydınlatın ki insanlar bastıkları yeri veya yaptıkları işi açıkça görebilsinler. Geceleri koridorun veya banyonun ışığını açık bırakmak da hastanın yolunu güvenli biçimde bulmasına yardımcı olabilir.
• Kaygan yüzeylere, sabit olmayan halı ya da kilimlere veya eşit olmayan basamaklara karşı hastayı koruyun. Bunlar dengesi yeterince sağlam olmayan kişiler için potansiyel tehlike oluştururlar.
• Merdivenler sorun oluşturuyorsa, her basamağa kaymayı önleyici plastikler ve basamakları belli eden yansıtıcı ya da fosforlu bantlar yapıştırmanın yararı olabilir.
• Genelde hareketliliği arttırmak için, evin içinde ve banyoda, yararlı olabilecek yerlere tutunacak çubuklar monte edilebilir.
• Temizlik maddeleri, zehirli kimyasal maddeler, keskin aletler, gereçler ve ilaçları ulaşılamayacak yerlerde saklayın. Alzheimer'li kişi bunları kasıtlı olarak yanlış kullanmayabilir ama akılları karışık olduğunda bunları güvenli biçimde kullanmaları için gözetim altında olmaları gerekebilir.
• Evin her katına yangın alarmı yerleştirin. Böylece herhangi bir yangın tehlikesi hemen fark edilir.
• Kişisel eşyaları evin belli bir yerinde tutun.
• Kırılabilir eşyaları ortadan kaldırın.
• Pasaport, sigorta kartı gibi önemli belgeleri ve değerli eşyayı güvenli bir yere kilitleyin.
• Anahtar gibi gerekli şeylerin yedeklerini güvenli bir yerde saklayın.
• Düzenli olarak gündelik kullanılan ve tehlikeli olmayan eşyalar ortada, ulaşılması kolay yerlerde tutulabilir.
• Hasta sigara içiyorsa, kazara yangın çıkmasını önlemek için aktif olarak sigara içtikleri zaman yanlarında durun.
• Evden çıkıp gitme arzularını kısıtlamalarına karşı bir önlem olarak Alzheimer'li hasta için düzenli gündelik egzersiz programı hazırlayın.
Giyim
Alzheimer'li kişi için giyinme işlemi gerçekleştirilmesi zor bir hal alabilir. Hasta yalnızca fiziksel yeteneğini kaybetmekle kalmaz, uygun giyinme ve giysilerin hangi sırayla giyileceği kavramını da yitirebilir. Her ikiniz için de giyinme işlemini kolaylaştıracak bazı fikirler sunuyoruz.
• Boyun açıklığı geniş, önden kapanan ya da kapanması gerekmeyen giysiler seçin.
• Düğme yerine fermuarlı giysiler seçin.
• Kapanmalarını basitleştirmek için var olan giysilere cırt bant dikmek mümkün olabilir.
• Karmaşık bağcıklı ayakkabılar yerine cırt bantlı ayakkabıları giymek daha kolaydır.
• Dengesiz kişiler için lastik tabanlı kaymaz ayakkabılar daha emin bir seçenektir.
• Çekmecelerin üzerine, içlerindeki giysilerin isimlerinin yazılı veya resimlerinin çizili olduğu etiketler yapıştırın.
• Giysileri giyilme sırasına göre yerleştirin veya hastaya giysileri teker teker verin.
• Alzheimer'li bazı hastalarda idrar kaçırma sorunu olabilir. Özel çarşaflar, külotlar ve pedler gibi idrar kaçırmanın yarattığı bazı rahatsızlıkları azaltmak üzere özel olarak tasarlanmış yardımcılar vardır. Ek olarak doktorunuzIa da bu semptomu konuşmalısınız.
Banyoda
Banyoyu yıkanmak ve beden temizliği için kullanmak Alzheimer'li hasta için giderek zorlaşabilir. Fiziksel sorunlara ek olarak artık yıkanma gereksinimi duymaz olabilirler. Sonuçta banyo yapmaları için yumuşak biçimde yüreklendirilmeleri gerekebilir ve bu tür durumlarda hastanın tercihlerini anlamak genellikle yararlıdır. Sözgelimi hasta küvette yıkanmak yerine duş yapmayı yeğliyor olabilir (ya da tersi).
Aşağıda banyo yapmak ve beden temizliğiyle ilgili bazı pratik ipuçları bulunmaktadır.
• Hasta günün belli bir zamanında yıkanmayı tercih edebilir, ya da yıkanmayı dışarı çıkmak veya birilerinin ziyarete gelmesi için hazırlanmakla ilintilendiriyor olabilir.
• Fiziksel zorlukları olan hasta için banyoda kullanılabilecek bazı yardımcılar vardır. Sözgelimi tutunma çubukları, yükseltilmiş klozet kapakları, kaymaz banyo-duş yaygıIarı ve banyoda veya duşta kullanılmak üzere yapılmış tabureler gibi.
• Hastanın içeride kilitli kalmasını önlemek için banyo kilidinin dışarıdan açılabilir olduğuna emin olun, hatta kilidi toptan sökün.
• Olanaklıysa su ısıtıcısının termostatını asla cildi yakacak ısıIara yükselmeyecek şekilde ayarlayın. Alzheimer'li kişi sıcaklığı değerlendirmekte zorlanabilir.
Yemek pişirme ve yeme
Alzheimer'li kişide yemekle ilişkili sıradışı davranışlar gelişebilir. İştahlarını kaybedebilir veya zaten yemiş olduklarını unutabilirler. Ek olarak, çatal bıçak kullanmaları fiziksel olarak zor hale gelebilir ve Alzheimer'in ileri evrelerinde genellikle bu gereçleri nasıl kullanacaklarını bilemez duruma gelirler. Ayrıca mutfakta tehlikeli bazı aletler de vardır. Ancak bu, mutfağın ille de yasak bölge olmasını gerektirmez. Aslında yemek pişirmek bakımverenle Alzheimer'li hastanın birlikte keyif alabilecekleri bir etkinlik olabilir.
Aşağıdaki fikirler mutfağın nasıl daha güvenli bir ortam haline getirilebileceğini göstermektedir.
• Otomatik kapanma düğmesi olan bir elektrikli su ısıtıcısı kullanın. Bu, ısıtıcının çalışmakta olduğunu unutmakla ilişkili tehlikeleri ortadan kaldırır.
• Gazla çalışan aletlere (örn. ocak) bir yalıtım valfi takılabilir. Bu da başında kimse yokken açık kalmasını önler.
• Mutfakta ev tipi ufak bir yangın söndürme cihazı bulundurun.
• Bıçak gibi keskin nesneleri kilitli tutun.
• Yiyeceklerin çok sıcak olmamasına dikkat edin. Alzheimer'li hastalar yedikleri veya pişirdikleri şeylerin ısıIarını değerlendiremeyebilirler. Bu yüzden yanma riskleri daha fazladır.
• Yemek zorlaştığında, masanın üstüne kaymaz Amerikan servisler veya plastik bir masa örtüsü serin ve tabak yerine çanak kullanın.
• Çatal bıçak kullanmak sorun haline geldiyse alternatif olarak elle yenebilecek yemekler hazırlayın.
• Alzheimer'li hasta iştahını kaybettiyse günde iki veya üç rutin büyük öğün yerine, sık sık küçük öğünler veya arada atıştırılacak yiyecekler ona daha çekici gelebilir.
Etkinlikler
Alzheimer'li kişilerin habersiz evden çıkıp gitmeleri sık görülen ve genellikle tehlikeli bir meseledir. Çıkıp gitmeyi en aza indirmenin iyi bir yolu, Alzheimer'li hastanın gün boyu yeterince meşgul ve aktif olmasını sağlamaktır.
Aşağıda bu amaca ulaşmanıza yardımcı olacak bazı etkinlikler sıralanmıştır.
• Alzheimer'li hastanın hangi etkinliklerden keyif aldığını bulun. Bunlar hobileri veya yeni etkinlikler olabilir. Sözgelimi bahçeyle uğraşmak, yürüyüş veya müzik dinlemek.
• Hem bakımveren hem de Alzheimer'li hastanın keyif aldığı bir etkinlik bulun.
• Alzheimer'li hastanın düzenli egzersiz yapmasını sağlayın. Bu sağlıklı olmanın yanı sıra Alzheimer'li kişinin nedensiz yere evden çıkıp gitme eğilimini de azaltabilir. Egzersizler bir amaçla da birleştirilebilir. (Örn. alışverişe yürüyerek gitmek.)
• Uygunsa, kitap ve dergi okumasını yüreklendirin, sonra onunla okudukları hakkında tartışın.
• Hastayı yüreklendirin ve sonuç ne olursa olsun yaptığı her işi övün.
Davranışsal sorunların ele alınması
• Alzheimer ilerledikçe, davranış ve iletişimin normal kuralları artık geçersiz olur. Alzheimer'li hastada kişilik değişiklikleri olur ve mantıksal uslamlama yetilerini kaybederler. Davranış değişiklikleri bakımverenler için başa çıkılması en zor belirtiler olabilir, ayrıca duygusal olarak da çok yıpratıcıdır. Aşağıdaki öneriler, en sık görülen davranış sorunlarından bazılarıyla etkin biçimde başa çıkmak üzere Alzheimer'li kişiyle birlikte çalışmayı öngörür. Belli davranışları neyin tetiklediğini anlamaya çalışın, sonra da bunlardan kaçınmaya veya en aza indirmeye çalışın. Sözgelimi açlık, susuzluk, engellenmişlik, can sıkıntısı, mahremiyet arzusu veya yalnızlık korkusu gibi basit olaylar bile bu tepkiye yol açabilir.
• Ne kadar saldırganca veya utanç verici olursa olsun hiçbir davranışı asla cezalandırmayın veya öfkeli tepkiler vermeyin. Bu tür bir misilleme daha fazla korku, karmaşa hissi veya sıkıntıya yol açabilir.
• Unutmayın ki anormal davranışlara yol açan hastalıktır, kişinin kendisi değil.
• Uygunsuz davranışlara ya bir kaç dakika ortalığın yatışmasına izin vererek, ya da hastaya güvence vererek veya dikkatini başka yere çekerek yanıt verin.
• Öfke, saldırganlık veya hezeyan gibi durumlarda hastaya mantıklı olanı göstermeye çalışmayın - Alzheimer kişinin mantıklı düşünmesini engeller. Genellikle en çok işe yarayan rahatlatmak ve dikkatini başka yere çekmektir.
• Halüsinasyonlar Alzheimer'in sık görülen bir belirtisidir ve nedeninin araştırılması işe yarayabilir. Sözgelimi, 'evde yabancılar görmek' aynaların etkisi olabilir (bu etkiyi gidermek için aynalar örtülebilir veya kaldırılabilir). Ayrıca bazı ilaçlar halüsinasyon belirtilerini kötüleştirebilir.
• Alzheimer'li hasta kendisine ait eşyaları saklayabilir veya çöpe atabilir, sonra da bunu unutup başkalarını bunları çalmakla suçlayabilir. En sevdikleri saklama yerlerini saptamak veya çöpü kontrol etmek bu davranışla başa çıkmaya yardımcı olabilir.
• Gerekirse televizyonu ya da bazı programları izlemelerini kısıtlayın. Alzheimer'li bazı hastalar televizyondaki kurgusal olaylarla gerçekleri karıştırabilir, bu da korku ve akıl karışıklığına yol açabilir.
• Uygunsuz cinsel davranışlar veya soyunma gibi durumlarda utanmamaya veya aşırı tepki vermemeye çalışın. Yumuşakça onu bundan caydırmak ve dikkatini başka yere çekmek bu durumu idare etmenin en iyi yollarıdır.
• Alzheimer'li hasta şaşkın ve unutkan olabilir ama bu söyledikleri her şeyin hayal ürünü olmasını gerektirmez. Hiç kimsenin onların unutkanlıklarını suistimal etmesine izin vermeyin.
▲
Kendinize bakmak
Başka bir insana bakmak önemli ve tüketici bir görevdir. Bu yüzden bakımverenin kendi gereksinimlerini de anımsaması, yaşamsal önem taşır. Alzheimer'in getirdiği gündelik sorunlarla uğraşırken, bakımverenin bir çok fiziksel ve duygusal sorunla boğuşması gerekebilir. Her bakımveren kendi sınırlarını bilmeyi öğrenmeli ve yaşam kalitesinin gereksiz yere bozulmasına izin vermemelidir. Aşağıda buna yönelik bazı öneriler verilmiştir.
Pratik adımlar
• Aileniz, dostlarınız ve dış dünyayla bağınızı koruyun.
• Düzenli aralıklarla bakım işlerini üstlenmeleri için başka bakımverenler, hastanın aile bireyleri veya dostlarıyla ayarlamalar yaparak kendinize zaman ayırın.
• Sınırlarınızı bilin ve aile, dostlar, Alzheimer organizasyonlarından yardım istemekten veya yardım kabul etmekten korkmayın.
• Varsa bir destek grubuna katılın.
• Hastayı kaldırmak gibi bazı fiziksel işleri tek başınıza yapmaya kalkmayın. Bu ciddi fiziksel hasara yol açabilir.
• Kendi sağlınız için düzenli olarak doktor kontrolünden geçin. (Özellikle kendinizi yorgun, çökkün veya bitkin hissediyorsanız.)
• Bakım yükü kaldıramayacağınız kadar ağırlaştığında, hastanın bakımevine yatırılması doğal adım haline gelmiştir. Bu kararı vermek zorunda olduğunuz için suçluluk hissetmeyin.
• Hasta bakımevine yatırıldığında bu değişikliğe uyum sağlamak için kendinize zaman tanıyın. Bakımevine düzenli ziyaretler yapmak isteyeceksiniz ama yaşamınızı bu ziyaretlere göre düzenlemek yerine bunları yaşamınıza uydurmaya çalışın.
Duygusal gereksinimler
• Suçluluk duymadan, kendi kişisel gereksinimlerinizle ilgilenmek için zaman ayırın.
• Duygularınızın sık değişeceğini, iyi günleriniz olduğu gibi kötü günlerinizin de olacağını baştan kabul edin.
• Duygularınızı kendinize saklamayın. Duygularınız ve gereksinimleriniz hakkında konuşacak birini mutlaka bulun. (Aileniz, dostlar veya bir destek grubu)
• Duygularınızı dışa vurarak kendi gerginliğinizi biraz azaltmak yararlı olabilir. Zaman zaman Alzheimer'li hastanın duymayacağı bir yerde ağlayın veya bağırın.
• Alzheimer'li hastanın davranışları veya sizin bunlara tepkileriniz yüzünden asla kendinizi suçlamayın. Bu hiç kimsenin hatası değil.
• Herhangi bir öfkeyi veya suçlamayı üzerinize alınmamaya çalışın. Bu davranış kasıtlı değildir.
• Alzheimer'li hastanın herkesin içindeki davranışları veya durumu sizi utandırıyorsa, düzenli olarak görüştüğünüz insanlara durumu açıklayın.
• Bakım vermek konusunda başardıklarınız için övünç duyun.
Son olarak, bazen Alzheimer'li hastanın normal davrandığı ve kavrayışının normal gözüktüğü kısa dönemler olacaktır. Bu açıklık dönemlerine yol açan da hastalıktır ve ne yazık ki hastanın birdenbire iyileştiği anlamına gelmez. Bu yüzden bu tür anlarda fazla umuda kapılmamaya çalışın.
▲
Parasal ve yasal meselelerin idaresi
Alzheimer tanısı karşısında hemen akla gelmese de, ilk ele alınması gereken konulardan biri de parasal ve yasal meselelerdir. Hastalık ilerledikçe Alzheimer'li kişi eninde sonunda kendi işlerini yasal olarak yürütemeyecek duruma gelecektir. Bu da bir çok sorun yaratabilir. Bununla birlikte, gelecekteki kararların önceden güvenli biçimde ayarlanması için çeşitli yollar vardır. Bu hemen yapılırsa, Alzheimer'li kişi kendi arzularını dile getirebilir ve gelecekteki yaşamlarının ve bakımlarının kendi seçtikleri biçimde gerçekleştiğine emin olabilir. Sonuçta, aile ve bakımverenin üzerinden muazzam bir yük kalkmış olur.
Parasal meseleler
Bir kişiye ilk kez Alzheimer tanısı konduğunda, finansal işlerini bir an önce yola sokması önemlidir. Bu noktada parasal konular iyi düzenlenirse, kişi hastalığın daha ağır evrelerine geldiğinde doğabilecek bazı zorluklar önlenmiş olur. Bu tür zorluklar arasında ödemeler, birikimler ve diğer para konularıyla uğraşma yetisinin kaybı sayılabilir ve çok geç kalınmışsa, yasal olarak başka birinin bu sorunlarla ilgilenmesini ayarlamak da güçleşebilir.
Ek olarak, Alzheimer'li kişiye bakmak çok masraflı olabilir. Bakımevi ücreti olmasa da bu bakımın ödenmesi için bir plan yapmak akıllıca olacaktır. Bu plan henüz hastalığın erken evrelerindeyken Alzheimer'li kişiyle birlikte yapılırsa, aile ve/veya bakımveren gelecekte parasal kararlar veya sorunlarla kaygılanmak zorunda kalmayacaklarını bilirler. Bütün parasal meselelerde bir uzmandan fikir almak en iyisidir. Alzheimer Derneği de bu konuda kendi deneyimlerini paylaşabilir.
Müşavir ve vasi tayini
Türkiye'de, Alzheimer gibi ilerleyici ve ruh sağlığı, düşünce duygu ve davranışı etkileyen bir hastalık tanısı konduğunda, doktor raporu doğrultusunda mahkeme tarafından hastaya ilk önce onu gözetim altında tutacak bir müşavir saptanabilir. Tanı konduğu sırada bu tür bir önlem aşırı gözükse de, Alzheimer'li hasta hala yasal olarak yeterlilik (ehliyet) sahibi sayıldığı (bunun için doktor raporu gerekir) sırada bunun yapılması önemlidir.
Daha sonra hasta yavaş yavaş faturaları ödemek veya bankayla ilişki kurmak gibi kendi parasal işlerini idare edemez hale gelince, yani hukuki ehliyeti kalmadığı durumda, her türlü resmi ve parasal işini yasal olarak onun adına idare etmek üzere bir vasi tayin edilebilir. Bu kişi hakim tarafından belirlenir ve hastanın bir akrabası veya yakını olabileceği gibi bir avukat da olabilir. Bu kişiler her yıl bir döküm yapmakla sorumlu tutulurlar. Vasi tayini konusunda en iyisi bir avukata danışmaktır.
Vasiyetname hazırlanması
Vasiyet, hastanın bütün mal ve mülklerinin kendi arzuladığı şekilde dağıtılmasını sağlar. Herkes gibi Alzheimer'li kişi için de bu önemlidir. Ancak vasiyetname kişi hala doktor raporuna göre hukuki ehliyete sahip olduğu sırada yapılmış olmalıdır.
Türkiye'de vasiyetnameyle ilgili kanunlar Batı'dakinden farklıdır. İtiraz durumunda koşulların tümü yerine getirilmeyebilir. Vasiyetname konusunda en iyisi bir avukata danışmaktır.
Alzheimer tanısı konmuş olması kişinin evinde hemen bir sürü değişiklik yapılması gerektiği anlamına gelmez. Aslında, genelde benimsenecek en iyi tutum, tanıdık eşyaları korumaktır. Gereken değişikliklerin çoğu, hastanın dengesinin daha bozuk olabileceği ve etrafındaki eşya konusunda aklının karışmaya başladığı gerçeğini temel alır.
Aşağıdaki öneriler bu ufak ama önemli değişiklikleri gerçekleştirmek için basit yöntemlerdir.
• Evi içinde dolaşılması güvenli ve kolay bir yer haline getirin ve eşya kalabalığından ve döküntüden kaçının. Her evde olduğu gibi, açıktaki elektrik kabloları ve keskin ya da dengesiz eşyalar tehlikeli olabilir.
• Evde gereksiz büyük değişiklikler yapmaktan kaçının - bu Alzheimer'li hastanın aklını karıştırabilir veya sıkıntıya sokabilir.
• Odaları iyi aydınlatın ki insanlar bastıkları yeri veya yaptıkları işi açıkça görebilsinler. Geceleri koridorun veya banyonun ışığını açık bırakmak da hastanın yolunu güvenli biçimde bulmasına yardımcı olabilir.
• Kaygan yüzeylere, sabit olmayan halı ya da kilimlere veya eşit olmayan basamaklara karşı hastayı koruyun. Bunlar dengesi yeterince sağlam olmayan kişiler için potansiyel tehlike oluştururlar.
• Merdivenler sorun oluşturuyorsa, her basamağa kaymayı önleyici plastikler ve basamakları belli eden yansıtıcı ya da fosforlu bantlar yapıştırmanın yararı olabilir.
• Genelde hareketliliği arttırmak için, evin içinde ve banyoda, yararlı olabilecek yerlere tutunacak çubuklar monte edilebilir.
• Temizlik maddeleri, zehirli kimyasal maddeler, keskin aletler, gereçler ve ilaçları ulaşılamayacak yerlerde saklayın. Alzheimer'li kişi bunları kasıtlı olarak yanlış kullanmayabilir ama akılları karışık olduğunda bunları güvenli biçimde kullanmaları için gözetim altında olmaları gerekebilir.
• Evin her katına yangın alarmı yerleştirin. Böylece herhangi bir yangın tehlikesi hemen fark edilir.
• Kişisel eşyaları evin belli bir yerinde tutun.
• Kırılabilir eşyaları ortadan kaldırın.
• Pasaport, sigorta kartı gibi önemli belgeleri ve değerli eşyayı güvenli bir yere kilitleyin.
• Anahtar gibi gerekli şeylerin yedeklerini güvenli bir yerde saklayın.
• Düzenli olarak gündelik kullanılan ve tehlikeli olmayan eşyalar ortada, ulaşılması kolay yerlerde tutulabilir.
• Hasta sigara içiyorsa, kazara yangın çıkmasını önlemek için aktif olarak sigara içtikleri zaman yanlarında durun.
• Evden çıkıp gitme arzularını kısıtlamalarına karşı bir önlem olarak Alzheimer'li hasta için düzenli gündelik egzersiz programı hazırlayın.
Giyim
Alzheimer'li kişi için giyinme işlemi gerçekleştirilmesi zor bir hal alabilir. Hasta yalnızca fiziksel yeteneğini kaybetmekle kalmaz, uygun giyinme ve giysilerin hangi sırayla giyileceği kavramını da yitirebilir. Her ikiniz için de giyinme işlemini kolaylaştıracak bazı fikirler sunuyoruz.
• Boyun açıklığı geniş, önden kapanan ya da kapanması gerekmeyen giysiler seçin.
• Düğme yerine fermuarlı giysiler seçin.
• Kapanmalarını basitleştirmek için var olan giysilere cırt bant dikmek mümkün olabilir.
• Karmaşık bağcıklı ayakkabılar yerine cırt bantlı ayakkabıları giymek daha kolaydır.
• Dengesiz kişiler için lastik tabanlı kaymaz ayakkabılar daha emin bir seçenektir.
• Çekmecelerin üzerine, içlerindeki giysilerin isimlerinin yazılı veya resimlerinin çizili olduğu etiketler yapıştırın.
• Giysileri giyilme sırasına göre yerleştirin veya hastaya giysileri teker teker verin.
• Alzheimer'li bazı hastalarda idrar kaçırma sorunu olabilir. Özel çarşaflar, külotlar ve pedler gibi idrar kaçırmanın yarattığı bazı rahatsızlıkları azaltmak üzere özel olarak tasarlanmış yardımcılar vardır. Ek olarak doktorunuzIa da bu semptomu konuşmalısınız.
Banyoda
Banyoyu yıkanmak ve beden temizliği için kullanmak Alzheimer'li hasta için giderek zorlaşabilir. Fiziksel sorunlara ek olarak artık yıkanma gereksinimi duymaz olabilirler. Sonuçta banyo yapmaları için yumuşak biçimde yüreklendirilmeleri gerekebilir ve bu tür durumlarda hastanın tercihlerini anlamak genellikle yararlıdır. Sözgelimi hasta küvette yıkanmak yerine duş yapmayı yeğliyor olabilir (ya da tersi).
Aşağıda banyo yapmak ve beden temizliğiyle ilgili bazı pratik ipuçları bulunmaktadır.
• Hasta günün belli bir zamanında yıkanmayı tercih edebilir, ya da yıkanmayı dışarı çıkmak veya birilerinin ziyarete gelmesi için hazırlanmakla ilintilendiriyor olabilir.
• Fiziksel zorlukları olan hasta için banyoda kullanılabilecek bazı yardımcılar vardır. Sözgelimi tutunma çubukları, yükseltilmiş klozet kapakları, kaymaz banyo-duş yaygıIarı ve banyoda veya duşta kullanılmak üzere yapılmış tabureler gibi.
• Hastanın içeride kilitli kalmasını önlemek için banyo kilidinin dışarıdan açılabilir olduğuna emin olun, hatta kilidi toptan sökün.
• Olanaklıysa su ısıtıcısının termostatını asla cildi yakacak ısıIara yükselmeyecek şekilde ayarlayın. Alzheimer'li kişi sıcaklığı değerlendirmekte zorlanabilir.
Yemek pişirme ve yeme
Alzheimer'li kişide yemekle ilişkili sıradışı davranışlar gelişebilir. İştahlarını kaybedebilir veya zaten yemiş olduklarını unutabilirler. Ek olarak, çatal bıçak kullanmaları fiziksel olarak zor hale gelebilir ve Alzheimer'in ileri evrelerinde genellikle bu gereçleri nasıl kullanacaklarını bilemez duruma gelirler. Ayrıca mutfakta tehlikeli bazı aletler de vardır. Ancak bu, mutfağın ille de yasak bölge olmasını gerektirmez. Aslında yemek pişirmek bakımverenle Alzheimer'li hastanın birlikte keyif alabilecekleri bir etkinlik olabilir.
Aşağıdaki fikirler mutfağın nasıl daha güvenli bir ortam haline getirilebileceğini göstermektedir.
• Otomatik kapanma düğmesi olan bir elektrikli su ısıtıcısı kullanın. Bu, ısıtıcının çalışmakta olduğunu unutmakla ilişkili tehlikeleri ortadan kaldırır.
• Gazla çalışan aletlere (örn. ocak) bir yalıtım valfi takılabilir. Bu da başında kimse yokken açık kalmasını önler.
• Mutfakta ev tipi ufak bir yangın söndürme cihazı bulundurun.
• Bıçak gibi keskin nesneleri kilitli tutun.
• Yiyeceklerin çok sıcak olmamasına dikkat edin. Alzheimer'li hastalar yedikleri veya pişirdikleri şeylerin ısıIarını değerlendiremeyebilirler. Bu yüzden yanma riskleri daha fazladır.
• Yemek zorlaştığında, masanın üstüne kaymaz Amerikan servisler veya plastik bir masa örtüsü serin ve tabak yerine çanak kullanın.
• Çatal bıçak kullanmak sorun haline geldiyse alternatif olarak elle yenebilecek yemekler hazırlayın.
• Alzheimer'li hasta iştahını kaybettiyse günde iki veya üç rutin büyük öğün yerine, sık sık küçük öğünler veya arada atıştırılacak yiyecekler ona daha çekici gelebilir.
Etkinlikler
Alzheimer'li kişilerin habersiz evden çıkıp gitmeleri sık görülen ve genellikle tehlikeli bir meseledir. Çıkıp gitmeyi en aza indirmenin iyi bir yolu, Alzheimer'li hastanın gün boyu yeterince meşgul ve aktif olmasını sağlamaktır.
Aşağıda bu amaca ulaşmanıza yardımcı olacak bazı etkinlikler sıralanmıştır.
• Alzheimer'li hastanın hangi etkinliklerden keyif aldığını bulun. Bunlar hobileri veya yeni etkinlikler olabilir. Sözgelimi bahçeyle uğraşmak, yürüyüş veya müzik dinlemek.
• Hem bakımveren hem de Alzheimer'li hastanın keyif aldığı bir etkinlik bulun.
• Alzheimer'li hastanın düzenli egzersiz yapmasını sağlayın. Bu sağlıklı olmanın yanı sıra Alzheimer'li kişinin nedensiz yere evden çıkıp gitme eğilimini de azaltabilir. Egzersizler bir amaçla da birleştirilebilir. (Örn. alışverişe yürüyerek gitmek.)
• Uygunsa, kitap ve dergi okumasını yüreklendirin, sonra onunla okudukları hakkında tartışın.
• Hastayı yüreklendirin ve sonuç ne olursa olsun yaptığı her işi övün.
Davranışsal sorunların ele alınması
• Alzheimer ilerledikçe, davranış ve iletişimin normal kuralları artık geçersiz olur. Alzheimer'li hastada kişilik değişiklikleri olur ve mantıksal uslamlama yetilerini kaybederler. Davranış değişiklikleri bakımverenler için başa çıkılması en zor belirtiler olabilir, ayrıca duygusal olarak da çok yıpratıcıdır. Aşağıdaki öneriler, en sık görülen davranış sorunlarından bazılarıyla etkin biçimde başa çıkmak üzere Alzheimer'li kişiyle birlikte çalışmayı öngörür. Belli davranışları neyin tetiklediğini anlamaya çalışın, sonra da bunlardan kaçınmaya veya en aza indirmeye çalışın. Sözgelimi açlık, susuzluk, engellenmişlik, can sıkıntısı, mahremiyet arzusu veya yalnızlık korkusu gibi basit olaylar bile bu tepkiye yol açabilir.
• Ne kadar saldırganca veya utanç verici olursa olsun hiçbir davranışı asla cezalandırmayın veya öfkeli tepkiler vermeyin. Bu tür bir misilleme daha fazla korku, karmaşa hissi veya sıkıntıya yol açabilir.
• Unutmayın ki anormal davranışlara yol açan hastalıktır, kişinin kendisi değil.
• Uygunsuz davranışlara ya bir kaç dakika ortalığın yatışmasına izin vererek, ya da hastaya güvence vererek veya dikkatini başka yere çekerek yanıt verin.
• Öfke, saldırganlık veya hezeyan gibi durumlarda hastaya mantıklı olanı göstermeye çalışmayın - Alzheimer kişinin mantıklı düşünmesini engeller. Genellikle en çok işe yarayan rahatlatmak ve dikkatini başka yere çekmektir.
• Halüsinasyonlar Alzheimer'in sık görülen bir belirtisidir ve nedeninin araştırılması işe yarayabilir. Sözgelimi, 'evde yabancılar görmek' aynaların etkisi olabilir (bu etkiyi gidermek için aynalar örtülebilir veya kaldırılabilir). Ayrıca bazı ilaçlar halüsinasyon belirtilerini kötüleştirebilir.
• Alzheimer'li hasta kendisine ait eşyaları saklayabilir veya çöpe atabilir, sonra da bunu unutup başkalarını bunları çalmakla suçlayabilir. En sevdikleri saklama yerlerini saptamak veya çöpü kontrol etmek bu davranışla başa çıkmaya yardımcı olabilir.
• Gerekirse televizyonu ya da bazı programları izlemelerini kısıtlayın. Alzheimer'li bazı hastalar televizyondaki kurgusal olaylarla gerçekleri karıştırabilir, bu da korku ve akıl karışıklığına yol açabilir.
• Uygunsuz cinsel davranışlar veya soyunma gibi durumlarda utanmamaya veya aşırı tepki vermemeye çalışın. Yumuşakça onu bundan caydırmak ve dikkatini başka yere çekmek bu durumu idare etmenin en iyi yollarıdır.
• Alzheimer'li hasta şaşkın ve unutkan olabilir ama bu söyledikleri her şeyin hayal ürünü olmasını gerektirmez. Hiç kimsenin onların unutkanlıklarını suistimal etmesine izin vermeyin.
▲
Kendinize bakmak
Başka bir insana bakmak önemli ve tüketici bir görevdir. Bu yüzden bakımverenin kendi gereksinimlerini de anımsaması, yaşamsal önem taşır. Alzheimer'in getirdiği gündelik sorunlarla uğraşırken, bakımverenin bir çok fiziksel ve duygusal sorunla boğuşması gerekebilir. Her bakımveren kendi sınırlarını bilmeyi öğrenmeli ve yaşam kalitesinin gereksiz yere bozulmasına izin vermemelidir. Aşağıda buna yönelik bazı öneriler verilmiştir.
Pratik adımlar
• Aileniz, dostlarınız ve dış dünyayla bağınızı koruyun.
• Düzenli aralıklarla bakım işlerini üstlenmeleri için başka bakımverenler, hastanın aile bireyleri veya dostlarıyla ayarlamalar yaparak kendinize zaman ayırın.
• Sınırlarınızı bilin ve aile, dostlar, Alzheimer organizasyonlarından yardım istemekten veya yardım kabul etmekten korkmayın.
• Varsa bir destek grubuna katılın.
• Hastayı kaldırmak gibi bazı fiziksel işleri tek başınıza yapmaya kalkmayın. Bu ciddi fiziksel hasara yol açabilir.
• Kendi sağlınız için düzenli olarak doktor kontrolünden geçin. (Özellikle kendinizi yorgun, çökkün veya bitkin hissediyorsanız.)
• Bakım yükü kaldıramayacağınız kadar ağırlaştığında, hastanın bakımevine yatırılması doğal adım haline gelmiştir. Bu kararı vermek zorunda olduğunuz için suçluluk hissetmeyin.
• Hasta bakımevine yatırıldığında bu değişikliğe uyum sağlamak için kendinize zaman tanıyın. Bakımevine düzenli ziyaretler yapmak isteyeceksiniz ama yaşamınızı bu ziyaretlere göre düzenlemek yerine bunları yaşamınıza uydurmaya çalışın.
Duygusal gereksinimler
• Suçluluk duymadan, kendi kişisel gereksinimlerinizle ilgilenmek için zaman ayırın.
• Duygularınızın sık değişeceğini, iyi günleriniz olduğu gibi kötü günlerinizin de olacağını baştan kabul edin.
• Duygularınızı kendinize saklamayın. Duygularınız ve gereksinimleriniz hakkında konuşacak birini mutlaka bulun. (Aileniz, dostlar veya bir destek grubu)
• Duygularınızı dışa vurarak kendi gerginliğinizi biraz azaltmak yararlı olabilir. Zaman zaman Alzheimer'li hastanın duymayacağı bir yerde ağlayın veya bağırın.
• Alzheimer'li hastanın davranışları veya sizin bunlara tepkileriniz yüzünden asla kendinizi suçlamayın. Bu hiç kimsenin hatası değil.
• Herhangi bir öfkeyi veya suçlamayı üzerinize alınmamaya çalışın. Bu davranış kasıtlı değildir.
• Alzheimer'li hastanın herkesin içindeki davranışları veya durumu sizi utandırıyorsa, düzenli olarak görüştüğünüz insanlara durumu açıklayın.
• Bakım vermek konusunda başardıklarınız için övünç duyun.
Son olarak, bazen Alzheimer'li hastanın normal davrandığı ve kavrayışının normal gözüktüğü kısa dönemler olacaktır. Bu açıklık dönemlerine yol açan da hastalıktır ve ne yazık ki hastanın birdenbire iyileştiği anlamına gelmez. Bu yüzden bu tür anlarda fazla umuda kapılmamaya çalışın.
▲
Parasal ve yasal meselelerin idaresi
Alzheimer tanısı karşısında hemen akla gelmese de, ilk ele alınması gereken konulardan biri de parasal ve yasal meselelerdir. Hastalık ilerledikçe Alzheimer'li kişi eninde sonunda kendi işlerini yasal olarak yürütemeyecek duruma gelecektir. Bu da bir çok sorun yaratabilir. Bununla birlikte, gelecekteki kararların önceden güvenli biçimde ayarlanması için çeşitli yollar vardır. Bu hemen yapılırsa, Alzheimer'li kişi kendi arzularını dile getirebilir ve gelecekteki yaşamlarının ve bakımlarının kendi seçtikleri biçimde gerçekleştiğine emin olabilir. Sonuçta, aile ve bakımverenin üzerinden muazzam bir yük kalkmış olur.
Parasal meseleler
Bir kişiye ilk kez Alzheimer tanısı konduğunda, finansal işlerini bir an önce yola sokması önemlidir. Bu noktada parasal konular iyi düzenlenirse, kişi hastalığın daha ağır evrelerine geldiğinde doğabilecek bazı zorluklar önlenmiş olur. Bu tür zorluklar arasında ödemeler, birikimler ve diğer para konularıyla uğraşma yetisinin kaybı sayılabilir ve çok geç kalınmışsa, yasal olarak başka birinin bu sorunlarla ilgilenmesini ayarlamak da güçleşebilir.
Ek olarak, Alzheimer'li kişiye bakmak çok masraflı olabilir. Bakımevi ücreti olmasa da bu bakımın ödenmesi için bir plan yapmak akıllıca olacaktır. Bu plan henüz hastalığın erken evrelerindeyken Alzheimer'li kişiyle birlikte yapılırsa, aile ve/veya bakımveren gelecekte parasal kararlar veya sorunlarla kaygılanmak zorunda kalmayacaklarını bilirler. Bütün parasal meselelerde bir uzmandan fikir almak en iyisidir. Alzheimer Derneği de bu konuda kendi deneyimlerini paylaşabilir.
Müşavir ve vasi tayini
Türkiye'de, Alzheimer gibi ilerleyici ve ruh sağlığı, düşünce duygu ve davranışı etkileyen bir hastalık tanısı konduğunda, doktor raporu doğrultusunda mahkeme tarafından hastaya ilk önce onu gözetim altında tutacak bir müşavir saptanabilir. Tanı konduğu sırada bu tür bir önlem aşırı gözükse de, Alzheimer'li hasta hala yasal olarak yeterlilik (ehliyet) sahibi sayıldığı (bunun için doktor raporu gerekir) sırada bunun yapılması önemlidir.
Daha sonra hasta yavaş yavaş faturaları ödemek veya bankayla ilişki kurmak gibi kendi parasal işlerini idare edemez hale gelince, yani hukuki ehliyeti kalmadığı durumda, her türlü resmi ve parasal işini yasal olarak onun adına idare etmek üzere bir vasi tayin edilebilir. Bu kişi hakim tarafından belirlenir ve hastanın bir akrabası veya yakını olabileceği gibi bir avukat da olabilir. Bu kişiler her yıl bir döküm yapmakla sorumlu tutulurlar. Vasi tayini konusunda en iyisi bir avukata danışmaktır.
Vasiyetname hazırlanması
Vasiyet, hastanın bütün mal ve mülklerinin kendi arzuladığı şekilde dağıtılmasını sağlar. Herkes gibi Alzheimer'li kişi için de bu önemlidir. Ancak vasiyetname kişi hala doktor raporuna göre hukuki ehliyete sahip olduğu sırada yapılmış olmalıdır.
Türkiye'de vasiyetnameyle ilgili kanunlar Batı'dakinden farklıdır. İtiraz durumunda koşulların tümü yerine getirilmeyebilir. Vasiyetname konusunda en iyisi bir avukata danışmaktır.
