F
Fırtına
Guest
Bakım sigortası, sosyal sigorta kapsamında olan veya sigortalı sayılan kişinin, bakıma muhtaç duruma gelmesi hâlinde bakım güvence kapsamına alınmasıdır. Bu boyutuyla bakım sigortası, primli sistem içinde yer alan sosyal sigortalının eşi ve çocuklarının da yararlanabileceği zorunlu bir sosyal sigorta güvencesidir. Ödenen sigorta primleri sayesinde sosyal sigortalılar ve sigortalı sayılanlar, bakım güvence hizmetlerinden (bakım ödeneği; evde veya bakım merkezinde yardım görme masraflarının karşılanması vb.) yararlanabilmektedirler.
Bakım güvence sistemi (bakım sigortası), bir sosyal risk türü olan bakıma muhtaçlık riskine ve bu riskten doğan maddî zararların (gelir kaybı veya gider artışı) yanında bakım ihtiyacının karşılanmasını ve bakıcı aile fertlerinin bakım yükünü hafifletmeyi sağlamalıdır.
Bakım Sigortası’nın bakım güvence sisteminden ve hizmetlerinden yararlanabilmenin tek şartı, kişinin bakıma muhtaç olmuş olmasıdır. Bir başka ifadeyle, temel kıstas bakıma muhtaçlıktır. Bunun yanında gelir yetersizliği gibi sosyo-ekonomik şartlar aranmamaktadır.
Bakım güvencesinde stratejik yaklaşımın özeti, “bakıma muhtaç olan herkese bakım güvence hizmetleri sağlamak” olmalıdır. Bakıma muhtaç her vatandaşımız, bakım hizmetlerinden yararlanabileceği bakım güvence sistemi (bakım sigortası) içinde yer alabilmelidir.
Ülkemizde de yaşanan sosyal ve ekonomik gelişmelere paralel olarak sosyal güvenlik sisteminde önemli düzenlemelere gidilmiştir. Bu kapsamda 08.09.1999 tarih ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu, 16.05.2006 tarih ve 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile 16.06.2006 tarih ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunlarla yaşlılık, hastalık, meslek hastalığı, sakatlık, ölüm, ailevi yükler gibi sosyal risklere yönelik tedbirler alınmıştır.
Sosyal Güvenlik Sisteminde bakım güvence modeli ve bakım sigortası oluşturulması hususunda genel ve teknik düzeydeki; finansman yönteminin belirlenmesi, aktüeryal (sigorta risklerine ve istatistiklere dayanan) hesapların yapılması, ilgili kurum ve kuruluşların belirlenmesi ve konu hakkında yasal düzenlemeler yapılabilmesi için Başkanlığımız ön çalışmaları başlatmıştır. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, Türkiye Sigorta Ve Reasürans Şirketleri Birliği, Türkiye Sakatlar Konfederasyonu Başkanlığı ve Engelliler Konfederasyonu Başkanlığından gerekçeli rapor istenmiştir.
Dünyada bakım güvence sistemi alanında üç model uygulanmaktadır;
1. Primli Model Kapsamında Bakım Güvencesi;
Bakım sorununa karşı sosyal sigortalar sistemi içinde bakım güvencesi, genelde sağlık sigortası içinde bakım hizmetleri sunmak veya müstakil bir bakım sigortası ihdas etmekle sağlanmaktadır. Hastalık, emeklilik (malullük) kaza ve işsizlik gibi değişik sosyal risklere karşı sosyal sigortalar sistemi içinde sağlanan genel güvenceden sonra yine primli sistem çerçevesinde bakım sigortası aracılığı ile bakıma muhtaç kişilere değişik hizmetler ve güvenceler sağlayan ülkeler arasında Hollanda (ve kısmen Almanya) gelmektedir. Bu model, primler yoluyla finanse edilmektedir; ihtiyaca ve prim oranına göre bakıma muhtaç kişilere evde veya kurumda bakım hizmetleri ve/veya nakit yardımı (bakım ödeneği) sağlanmaktadır.
2. Primsiz Model Kapsamında Bakım Güvencesi;
Bu model ise bakıma muhtaçlara, genel vergilerden finanse edilen kamusal sosyal yardım ve devletçe destek yöntemiyle sunulan sosyal güvencedir. Bu model, ulusal düzeyde tüm fertleri bakım güvencesi şemsiyesi altında toplayan kanunî düzenlemelerle gerçekleştirilmektedir (Örneğin; Avusturya) Vergiye dayalı kamusal bakım güvence sisteminde kişinin bakıma muhtaçlık derecesine ve gelirine göre ücretli, ücretsiz veya kısmî katılımlı bakım hizmetleri verilmektedir.
3. Primli ve Primsiz Modelin Birlikte Uygulandığı Karma Bakım Güvencesi;
Bakım güvence sistemini oluşturmuş ülkelerin bir kısmı, bakım hizmetlerini, hem (kamusal) sosyal yardım, hem de bakım sigortası aracılığı ile yürütmektedirler (Örneğin; Almanya) Her ülkede sosyal sigorta kapsamı dışında kalan sosyal kesimlerin de olabildiğini düşünürsek, bakım sigortasının yanında yoksulluk sebebiyle prim ödeyemeyen bakıma muhtaç kişilere dönük bakım güvence modellerinin de geliştirilmesi gerekmektedir. Bu da ancak primsiz modellerin de bakım güvence sistemine dâhil edilmesi ile mümkündür.
Bakım Sigortasının Finansman Yapısı;
Bakım sigortası, genelde sigortalı olarak çalışanların ve işverenin paylaştığı primlerle karşılanmaktadır. Prim ödenme şekli, hastalık sigortasında olduğu gibidir. İşveren, primi doğrudan ücret ya da aylıktan kesip bakım sigortasına havale eder. Bu durum memurlar için de aynıdır. Emekliler, isteğe bağlı sigortalı olanlar ve serbest meslek erbabı, bakım sigortası priminin bir kısmını öderler.
Bakım sigortasının ihdası ve buna bağlı olarak bakım güvence sistemi içinde yer alacak olan bakım ödeneğinin uygulanması, tamamen teknik ve kolay uygulanabilir bir yöntemdir. Zor olan, evde veya kurumda profesyonel bakım hizmetlerinin sunulmasıdır. Çünkü bu alanda yeterince meslek elemanı, bakıcı personel olmadığı gibi sistemli bir bakım eğitim modeli de bulunmamaktadır. Onun için bakım sigortası çalışmalarının yanında mutlaka bakım eğitim modelinin oluşturulmasına ve uygulamalarına yönelik bir sisteme ihtiyaç vardır.
Mevcut Durum;
Ülkemizde tüm nüfusu kapsayan bir bakım güvence sistemi bulunmamaktadır. Mevcut durumda bakım hizmetlerinin önemli bir kısmını oluşturan evde bakım hizmetinden sadece ekonomik yoksunluk içindeki ağır özürlüler, karşılıksız olarak yararlanabilmektedir. Temelinde ağır özürlü kişinin bireysel, sosyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik bir sosyal hizmet türü olan evde bakım uygulamasının, mevcut durumda ülkemizde yalnızca özürlüye bakan kişiye aylık verilmesi şeklinde bir tür sosyal yardım ödemesi gibi yürütüldüğü görülmektedir.
Günümüzde, günlük bireysel ve zarurî ihtiyaçlarını bağımsız olarak karşılayamayan, dolayısıyla değişik derecelerde de olsa aile bireylerinin yardımına ve bakımına sürekli muhtaç olan bireylerin ailesinde bir ya da iki kişi özürlü bireyin bakımı için, bir işte çalışamamakta ve aile işgücü kaybına uğramaktadır. Özellikle kadınlar, özürlü aile bireyinin bakımı için iş hayatından yoksun kalmaktadır.
Bakıma muhtaçlık durumu ekonomik yoksunluk içinde bulunan ya da bulunmayan her bireyin karşılaşabileceği bir risktir. Söz konusu riske karşı her bireyin güvence altına alınması ve bakıma muhtaçlığın sosyal sigorta sistemi içinde değerlendirilerek, bireylere bakıma muhtaçlık durumunda güvence sağlama karşılığında, prim toplama esasına dayandırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Bu şekilde oluşturulacak bir bakım güvence modeli ile tüm nüfusun bakıma muhtaçlık konusunda kapsama alınması ve toplanacak primlerle bakım hizmetlerinin sürdürülebilirliği sağlanmasına yönelik bir sistemin oluşturulması hedeflenmektedir.
01.07.2005 tarih ve 5378 sayılı Kanun ile 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Kanununa eklenen hüküm ile SHÇEK tarafından bakım aylığı ödenmesine başlanmış ve çeşitli yönetmeliklerle uygulamalar belirlenmiştir. Bu düzenlemelere göre; başkasının bakımına muhtaç durumdaki özürlü kişilere resmî veya özel bakım merkezlerinde ya da ikametgâhlarında bakım hizmeti verilmesi konusunda kişinin gelir durumu esas alınmaktadır. Bu durum, bakım hizmetine ihtiyacı bulunan özürlüleri sistem dışında bırakmaktadır. Başka bir anlatımla; özürlüler için evde bakım uygulamasının, sosyal güvenlik sisteminin primli kısmına dahil olmayıp, genel bütçeden karşılıksız olarak aktarılan kaynaklarla yürütülmesi de söz konusu hizmetten yalnızca ekonomik yoksunluk içindeki kişilerin yararlanması sonucunu doğurmaktadır. Oysa, evde bakım hizmetinin ağır özürlü kişinin yaşam kalitesini yükseltecek şekilde tüm bakım ihtiyaçlarını karşılaması ve sadece ekonomik yoksunluk içindeki ağır özürlüleri değil, ihtiyaç duyan tüm ağır özürlü nüfusu kapsaması gerekmektedir.
Sonuç olarak; bakıma muhtaçlık durumu ekonomik yoksunluk içinde bulunan ya da bulunmayan her bireyin karşılaşabileceği bir risktir. Söz konusu riske karşı her bireyin güvence altına alınması ve bakıma muhtaçlığın sosyal sigorta sistemi içinde değerlendirilerek, bireylere bakıma muhtaçlık durumunda güvence sağlama karşılığında, prim toplama esasına dayandırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Bu şekilde oluşturulacak bir bakım güvence modeli ile tüm nüfusun bakıma muhtaçlık konusunda kapsama alınması sağlanmış olacak ve toplanacak primlerle bakım hizmetlerinin sürdürülebilirliği sağlanacaktır.
Bakım Hizmetleri Stratejisi ve Eylem Planındaki önceliklerden biri olan “Bakım Güvence Sistemi Oluşturulmasına Yönelik Çalışmaların Gerçekleştirilmesi” tedbir maddesi, bakım güvence modeli ve bakım sigortası alanında; finansman yönteminin belirlenmesi, aktüeryal hesapların yapılması ve sistemdeki aktörlerin belirlenmesi gibi hususlarda hazırlık çalışmaları yapılmasını öngörmektedir.
ozida
Bakım güvence sistemi (bakım sigortası), bir sosyal risk türü olan bakıma muhtaçlık riskine ve bu riskten doğan maddî zararların (gelir kaybı veya gider artışı) yanında bakım ihtiyacının karşılanmasını ve bakıcı aile fertlerinin bakım yükünü hafifletmeyi sağlamalıdır.
Bakım Sigortası’nın bakım güvence sisteminden ve hizmetlerinden yararlanabilmenin tek şartı, kişinin bakıma muhtaç olmuş olmasıdır. Bir başka ifadeyle, temel kıstas bakıma muhtaçlıktır. Bunun yanında gelir yetersizliği gibi sosyo-ekonomik şartlar aranmamaktadır.
Bakım güvencesinde stratejik yaklaşımın özeti, “bakıma muhtaç olan herkese bakım güvence hizmetleri sağlamak” olmalıdır. Bakıma muhtaç her vatandaşımız, bakım hizmetlerinden yararlanabileceği bakım güvence sistemi (bakım sigortası) içinde yer alabilmelidir.
Ülkemizde de yaşanan sosyal ve ekonomik gelişmelere paralel olarak sosyal güvenlik sisteminde önemli düzenlemelere gidilmiştir. Bu kapsamda 08.09.1999 tarih ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu, 16.05.2006 tarih ve 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile 16.06.2006 tarih ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu Kanunlarla yaşlılık, hastalık, meslek hastalığı, sakatlık, ölüm, ailevi yükler gibi sosyal risklere yönelik tedbirler alınmıştır.
Sosyal Güvenlik Sisteminde bakım güvence modeli ve bakım sigortası oluşturulması hususunda genel ve teknik düzeydeki; finansman yönteminin belirlenmesi, aktüeryal (sigorta risklerine ve istatistiklere dayanan) hesapların yapılması, ilgili kurum ve kuruluşların belirlenmesi ve konu hakkında yasal düzenlemeler yapılabilmesi için Başkanlığımız ön çalışmaları başlatmıştır. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, Türkiye Sigorta Ve Reasürans Şirketleri Birliği, Türkiye Sakatlar Konfederasyonu Başkanlığı ve Engelliler Konfederasyonu Başkanlığından gerekçeli rapor istenmiştir.
Dünyada bakım güvence sistemi alanında üç model uygulanmaktadır;
1. Primli Model Kapsamında Bakım Güvencesi;
Bakım sorununa karşı sosyal sigortalar sistemi içinde bakım güvencesi, genelde sağlık sigortası içinde bakım hizmetleri sunmak veya müstakil bir bakım sigortası ihdas etmekle sağlanmaktadır. Hastalık, emeklilik (malullük) kaza ve işsizlik gibi değişik sosyal risklere karşı sosyal sigortalar sistemi içinde sağlanan genel güvenceden sonra yine primli sistem çerçevesinde bakım sigortası aracılığı ile bakıma muhtaç kişilere değişik hizmetler ve güvenceler sağlayan ülkeler arasında Hollanda (ve kısmen Almanya) gelmektedir. Bu model, primler yoluyla finanse edilmektedir; ihtiyaca ve prim oranına göre bakıma muhtaç kişilere evde veya kurumda bakım hizmetleri ve/veya nakit yardımı (bakım ödeneği) sağlanmaktadır.
2. Primsiz Model Kapsamında Bakım Güvencesi;
Bu model ise bakıma muhtaçlara, genel vergilerden finanse edilen kamusal sosyal yardım ve devletçe destek yöntemiyle sunulan sosyal güvencedir. Bu model, ulusal düzeyde tüm fertleri bakım güvencesi şemsiyesi altında toplayan kanunî düzenlemelerle gerçekleştirilmektedir (Örneğin; Avusturya) Vergiye dayalı kamusal bakım güvence sisteminde kişinin bakıma muhtaçlık derecesine ve gelirine göre ücretli, ücretsiz veya kısmî katılımlı bakım hizmetleri verilmektedir.
3. Primli ve Primsiz Modelin Birlikte Uygulandığı Karma Bakım Güvencesi;
Bakım güvence sistemini oluşturmuş ülkelerin bir kısmı, bakım hizmetlerini, hem (kamusal) sosyal yardım, hem de bakım sigortası aracılığı ile yürütmektedirler (Örneğin; Almanya) Her ülkede sosyal sigorta kapsamı dışında kalan sosyal kesimlerin de olabildiğini düşünürsek, bakım sigortasının yanında yoksulluk sebebiyle prim ödeyemeyen bakıma muhtaç kişilere dönük bakım güvence modellerinin de geliştirilmesi gerekmektedir. Bu da ancak primsiz modellerin de bakım güvence sistemine dâhil edilmesi ile mümkündür.
Bakım Sigortasının Finansman Yapısı;
Bakım sigortası, genelde sigortalı olarak çalışanların ve işverenin paylaştığı primlerle karşılanmaktadır. Prim ödenme şekli, hastalık sigortasında olduğu gibidir. İşveren, primi doğrudan ücret ya da aylıktan kesip bakım sigortasına havale eder. Bu durum memurlar için de aynıdır. Emekliler, isteğe bağlı sigortalı olanlar ve serbest meslek erbabı, bakım sigortası priminin bir kısmını öderler.
Bakım sigortasının ihdası ve buna bağlı olarak bakım güvence sistemi içinde yer alacak olan bakım ödeneğinin uygulanması, tamamen teknik ve kolay uygulanabilir bir yöntemdir. Zor olan, evde veya kurumda profesyonel bakım hizmetlerinin sunulmasıdır. Çünkü bu alanda yeterince meslek elemanı, bakıcı personel olmadığı gibi sistemli bir bakım eğitim modeli de bulunmamaktadır. Onun için bakım sigortası çalışmalarının yanında mutlaka bakım eğitim modelinin oluşturulmasına ve uygulamalarına yönelik bir sisteme ihtiyaç vardır.
Mevcut Durum;
Ülkemizde tüm nüfusu kapsayan bir bakım güvence sistemi bulunmamaktadır. Mevcut durumda bakım hizmetlerinin önemli bir kısmını oluşturan evde bakım hizmetinden sadece ekonomik yoksunluk içindeki ağır özürlüler, karşılıksız olarak yararlanabilmektedir. Temelinde ağır özürlü kişinin bireysel, sosyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik bir sosyal hizmet türü olan evde bakım uygulamasının, mevcut durumda ülkemizde yalnızca özürlüye bakan kişiye aylık verilmesi şeklinde bir tür sosyal yardım ödemesi gibi yürütüldüğü görülmektedir.
Günümüzde, günlük bireysel ve zarurî ihtiyaçlarını bağımsız olarak karşılayamayan, dolayısıyla değişik derecelerde de olsa aile bireylerinin yardımına ve bakımına sürekli muhtaç olan bireylerin ailesinde bir ya da iki kişi özürlü bireyin bakımı için, bir işte çalışamamakta ve aile işgücü kaybına uğramaktadır. Özellikle kadınlar, özürlü aile bireyinin bakımı için iş hayatından yoksun kalmaktadır.
Bakıma muhtaçlık durumu ekonomik yoksunluk içinde bulunan ya da bulunmayan her bireyin karşılaşabileceği bir risktir. Söz konusu riske karşı her bireyin güvence altına alınması ve bakıma muhtaçlığın sosyal sigorta sistemi içinde değerlendirilerek, bireylere bakıma muhtaçlık durumunda güvence sağlama karşılığında, prim toplama esasına dayandırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Bu şekilde oluşturulacak bir bakım güvence modeli ile tüm nüfusun bakıma muhtaçlık konusunda kapsama alınması ve toplanacak primlerle bakım hizmetlerinin sürdürülebilirliği sağlanmasına yönelik bir sistemin oluşturulması hedeflenmektedir.
01.07.2005 tarih ve 5378 sayılı Kanun ile 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Kanununa eklenen hüküm ile SHÇEK tarafından bakım aylığı ödenmesine başlanmış ve çeşitli yönetmeliklerle uygulamalar belirlenmiştir. Bu düzenlemelere göre; başkasının bakımına muhtaç durumdaki özürlü kişilere resmî veya özel bakım merkezlerinde ya da ikametgâhlarında bakım hizmeti verilmesi konusunda kişinin gelir durumu esas alınmaktadır. Bu durum, bakım hizmetine ihtiyacı bulunan özürlüleri sistem dışında bırakmaktadır. Başka bir anlatımla; özürlüler için evde bakım uygulamasının, sosyal güvenlik sisteminin primli kısmına dahil olmayıp, genel bütçeden karşılıksız olarak aktarılan kaynaklarla yürütülmesi de söz konusu hizmetten yalnızca ekonomik yoksunluk içindeki kişilerin yararlanması sonucunu doğurmaktadır. Oysa, evde bakım hizmetinin ağır özürlü kişinin yaşam kalitesini yükseltecek şekilde tüm bakım ihtiyaçlarını karşılaması ve sadece ekonomik yoksunluk içindeki ağır özürlüleri değil, ihtiyaç duyan tüm ağır özürlü nüfusu kapsaması gerekmektedir.
Sonuç olarak; bakıma muhtaçlık durumu ekonomik yoksunluk içinde bulunan ya da bulunmayan her bireyin karşılaşabileceği bir risktir. Söz konusu riske karşı her bireyin güvence altına alınması ve bakıma muhtaçlığın sosyal sigorta sistemi içinde değerlendirilerek, bireylere bakıma muhtaçlık durumunda güvence sağlama karşılığında, prim toplama esasına dayandırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Bu şekilde oluşturulacak bir bakım güvence modeli ile tüm nüfusun bakıma muhtaçlık konusunda kapsama alınması sağlanmış olacak ve toplanacak primlerle bakım hizmetlerinin sürdürülebilirliği sağlanacaktır.
Bakım Hizmetleri Stratejisi ve Eylem Planındaki önceliklerden biri olan “Bakım Güvence Sistemi Oluşturulmasına Yönelik Çalışmaların Gerçekleştirilmesi” tedbir maddesi, bakım güvence modeli ve bakım sigortası alanında; finansman yönteminin belirlenmesi, aktüeryal hesapların yapılması ve sistemdeki aktörlerin belirlenmesi gibi hususlarda hazırlık çalışmaları yapılmasını öngörmektedir.
ozida
