Böbrek Taşı Oluşumunu Engelleyen Besinler

Böbrek taşı;
Böbrek taşı, tıpta "nephrolithiasis" ya da , "urolithiasis" olarak bilinen, böbreklerde biriken sert madensel maddelere verilen addır.
Kalsiyum, oksalat, veya ürik asit gibi maddeler idrar içerisinde normalde beklenenden daha yüksek yoğunlukta bulunursa böbrek taşı oluşur. Bu maddeler kristaller halinde böbrekte çökelebilir ve zaman içerisinde büyüyerek böbrek taşını meydana getirir.

Risk etmenleri
Bazı hastalıklar ve alışkanlıklar bir kişide böbrek taşı oluşum riskini tetikler. Özellikle yaşamında daha önce kalsiyum taşı olan bir hastanın tekrar taş hastalığına sahip olma riski daha yüksektir. Geçmişte taş hastalığı olan hastalarda ikinci kez taş oluşma olasılığı bir yıl içerisinde %15 , 10 yıl içerisinde % 80 dir.
Gut hastalarında ve idrarında yüksek ürik asit bulunanlarda böbrek taşı riski fazladır. Ayrıca kristallerin oluşumuna yol açan bazı ilaçlar taş hastalığı riskini artırır. Sık veya sürekli ishal durumunda, ya da sıvı kaybı sonucu yoğun, asidik idrar çıkaran kişilerde böbrek taşı gelişebilir.
Taşı oluşturan kesin neden bilinmemekle beraber risk faktörleri şunlardır:

Sık idrar yolu enfeksiyonu
Böbrekteki yapısal bozukluklar
Böbrek hastalığı olanlar (renal tübüler asidoz, kistik böbrek hastalığı...)
Beslenme alışkanlıkları
Yetersiz sıvı alımı
Sıcak iklim kuşağında yaşamak
Hiperkalsiüri, sistinüri, hiperokzalüri, hiperürikozüri
Bazı ilaçlar (asetazolamide, anti viral ilaçlar....)
Bazı bağırsak hastalıkları (inflamatuar bağırsak hastalığı...)
Genetik faktörler
Geçirilmiş bağırsak ameliyatları ( jejono ileal by-pass )
Metabolik hastalıklar (örn. Hiperparatiroidizm, gut hastalığı...)

Önleme Yollar:Taş oluşumunda beslenme alışkanlıklarının de rolü büyüktür. Beslenme düzenine dikkat ederek büyük ölçüde taş oluşumunu önlemek mümkün.

Başlıca su olmak kaydıyla bol miktarda (günde 2,5 litre) sıvı almak..
Kola, gazoz gibi asitli içecekleri tüketmemek.
Çay, kahve tüketimini azaltmak.
Greyfurt suyu ve elma suyunun taş hastalığı riskini arttırabilir. Öte yandan saf limon suyu koruyucudur.
Süt ve süt ürünlerinin hiç tüketilmemesi taş oluşum riskini arttırır. Kalsiyumdan yoksun diyetler uygulanmamalıdır. Süt, yoğurt, peynir gibi besinler makul ölçülerde tüketilmelidir.
Bol lifli besinleri tercih edin.
Yüksek oksalat içeren pancar, soya ürünleri, çikolata, kakao, kuru incir, karabiber, fındık,badem,susam,susam yağı,tatlı patates,bamya,lahana, maydanoz, haşhaş tohumu, ıspanak, çilek, böğürtlen vs besinleri aşırı tüketmemek.
Taş hastalığı olanlarına alkol, ançuez, sardalya, sakatat, kuru bakliyat, mantar, ıspanak, kuşkonmaz, karnabahar ve et tüketimini kısıtlaması.
Tuz kullanımını azaltmak.
Aç karnına yoğurt suyu içmek.
Vücudu terli bırakmamak.
Aşırı soğuk su içmemek.
Çıplak ayakla yere basmamak.
Islak saçlarla dışarı çıkmamak.
Bol bol hareket edip vücudu incitmeyecek şekilde egzersiz yapmak.

Böbrek Taşlarında Beslenmenin Önemi

Böbrek ve idrar yolları taşlarının en önemli özelliklerinden birisi tekrar etmesidir. Böbrek taşı düşüren veya tedavi ettiren kişilerin % 50’sinde 5 yıl içerisinde tekrar taş çıkma ihtimali vardır. Taşın tekrarını önleyebilmek için taşın oluşumuna yol açan problemin ortaya konması ve risk faktörlerinin ortadan kaldırılması gerekmektedir. Taşın beslenmeyle ilişkisi hastanın yaşına, cinsine ve kişideki taşın tipine göre farklılıklar gösterebilmektedir. Ayrıca taş oluşumunda beslenme haricinde , yaşam tarzı, vücut kitle oranı taş oluşma riski açısından önemlidir. Taşların vücuttaki görülme sıklığını değerlendirdiğimizde % 80 oranında kalsiyum oksalat taşı olduğu görülmüştür. Eğer hasta taş düşürdüğünde veya cerrahi olarak alındığında taş tipi analizi yapılabilmektedir. Fakat taş düşürmemiş, ameliyat geçirmemiş veya taşın yakalanma imkanı olmadığı durumlarda hastanın taşını kasiyum oksalat taşı olarak kabul edebiliriz.

Kalsiyum Oksalat Taşlarında Diyet Önerileri

1. Sıvı alımının artırılması : Taş hastalarında günlük 2lt üzerinde sıvı almaları önerilmektedir. Bu sıvı ağırlıklı olarak su olmalıdır. Siyah çay ve kahve gibi oksalat içeriği fazla olan içeceklerin günlük miktarı kısıtlanmalı 2-3 bardağı geçmemeli ve beraberinde su tüketilmelidir. Limonata ve portakal suyu gibi içecekler kalsiyum oksalat taşının önlenmesinde tercih edilmesi gereken bir içecek iken, bazı çalışmalarda greyfurt suyunun taş oluşum riskini artırdığı bildirilmiştir. Sıvı alımında ideal olan günlük 2 lt üzerinde alınması ve suyun bunun büyük bir kısmını içermesidir. Bunu dışındaki sıvı gıdaların dengeli oranda alınması önerilmektedir.

2.Protein Diyeti: Protein alımının fazla olduğu ülkelerde böbrek taşı oluşum riski yüksektir. Fazla et tüketimi doğrudan kalsiyum taş oluşumuna yol açmaz. Fazla et tüketimi obeziteye yol açarak glukoz metabolizmasının bozulmasına ve taş oluşum riskinin artmasına yol açar.

3.Fazla Tuz Kullanımı: Özellikle bayanlarda fazla tuz kullanımının taş oluşum riskini artırdığı bildirilmiştir.

4.Kalsiyum İçeren gıda Alımı: Kalsiyum içeren süt ve süt ürünlerinin taşı olan hastalarda kesilmesi veya azaltılması yanlış bir bilgi olarak yıllardır durmaktadır. Çalışmalar sonucunda diyette kalsiyum kısıtlamasının gereksiz olduğu sonucu çıkmaktadır. Az kalsiyum alınması kemikten kalsiyum çekilmesine ve kemik erimesine(osteophoroza) neden olabilmektedir.

5.Oksalat : Kalsiyum oksalat taşı olanların aşırı C vitamini, greyfurt, kuruyemişler( badem, yerfıstığı, ceviz), çikolata, siyah çay gibi aşırı oksalat içeren yiyeceklerden kaçınması önerilmektedir.

6.Lifli Yiyecekler: Lifli yiyecekler, tahıl, hububat, fasulye ve sebzelerdir. Diyete buğday, soya ya da pirinç kepeği eklenmesi böbrek taş tekrarını azaltmaktadır.

Taş Oluşumu Riskini Artıranlar:

1. Protein içeriği yüksek beslenme

2. Fazla tuz kullanımı

3. Oksalattan zengin diyet

4. Sıvı tüketiminin az olması

5. Kilolu olmak

Taş Oluşum Riskini Azaltanlar:

1.Lifli gıda ile beslenmenin artırılması

2.Sıvı alımının artırılması (Günlük 2lt üzerinde)

3.Dengeli beslenme(Sebze ve et ürünlerinin dengeli olması)

4.Meyve alımının artırılması(greyfurt hariç)

5.Çay, kahve, kolalı içeceklerin sınırlandırılması ve beraberinde su içilmesi

6.Karbonhidrat kullanımının azaltılması ve kilo kontrolü sağlanması

Op.Dr.Murad ÇELTİK