- Katılım
- May 19, 2010
- Mesajlar
- 14,522
- Tepkime Puanı
- 193
- Puanları
- 63
- Yaş
- 50
Son zamanlarda “kavramlar” üzerinde sıkça durulmaya başlandı. Kim kime hangi kelimeyle hitap etmeli ki karşı taraf kırılmasın. Bu “çıt kırıldım” düşüncesi ister istemez bizi farklı kavram ve kelimeler arayışına sokuyor. Bu arayışın bir sonucu olarak yeni yeni kelimeler, yeni yeni tanımlar ortaya çıkıyor. Hürriyet gazetesi yazarlarından Ayten Serin'inbu konuyla ilgili yazılmış enfes bir yazısını okuyunca sizinle paylaşarak birazda bu konu üzerinde tartışmak istedim.
**********
Tüm dünyada güçlü bir politik doğruculuk rüzgârı esiyor, kelimeler değişiyor. Tabii Türkiye’de de. Bazı kelimeler “cızz” oldu, artık sekretere asistan, fahişeye seks işçisi deniyor. İş komedi dizilerine kadar düştü, muhallebici için “süt ürünleri yöneticisi” diyen bile var. İşte konu başlıklarına göre siyaseten doğruculuk sözlüğü.
Etnik köken ve din
Çingene-Roman: “Çingene” kelimesine yüklenen kötü anlamlar, bu toplumu çok rahatsız ediyor ve hakaret içerir şekilde söylenmese bile çoğunda eziklik hissi yaratıyor. Bu yüzden hemen hepsi kendilerine daha önyargısız bir kelime olan “Roman” denmesi konusunda hemfikirler.
Zenci-siyahi: “Zenci” kelimesi Türkçede aşağılama ifade etmese de artık “siyahi” siyaseten daha doğru bir kelime. Ancak İngilizcede siyahi değil, doğrudan siyah (black) kelimesi kullanılıyor.
Yahudi-Musevi: TDK sözlüğüne göre Yahudi, Hz. Musa’nın dinine bağlı olan kimse, yani Musevi demek. Bu kelimeye yüklenen bazı aşağılayıcı göndermelere karşı çıkanlar “Musevi” kelimesini daha çok kullandı. Fakat son dönemlerde yeniden Yahudi kelimesi ağırlık kazanmaya başladı. Cemaat de Yahudi kelimesinin kullanılmasında sakınca görmüyor.
Sağlık durumu
Sakat-özürlü, engelli-özel insan: Bu en tartışmalı alanlardan biri. Acıma, hor görme anlamı verdiği düşünülen “sakat” kelimesinin yerini önce “özürlü” aldı. Sonra “özürlü” kelimesinin sözlük anlamının “defolu” olduğu anlaşılınca bunun yerine “engelli” kelimesi konuldu. Ancak bu kelime de engelli kitle içinde tatmin edici bulunmadı tekrar “sakat” kelimesine dönülmesini isteyenler var. Şu günlerde tartışılan bu anlamı verecek yeni kelimeler ise “engelli” yerine “kısıtlı insan” “özel ihtiyaçları olan insan” ya da “özel insan”. Fakat her ne söylenirse söylensin bu hassasiyet geçmeyecek gibi.
Şizofren-şizofreni hastası: “Şizofren” kelimesini bu hastalıkla uğraşan doktor ve hastalar ayrımcı buluyor. Sanki “şizofren” diye ayrı bir insan türü varmış gibi hissettiklerini söylüyorlar. Bunun yerine hastalık tanımının kullanılmasını istiyorlar.
Deli-psikiyatrik hasta: “Deli” kelimesi de birçok aşağılamaya ve hor görmeye sebep olduğu için bugün yerine daha bilimsel bir açıklama olan “psikiyatrik hasta” kelimesi tercih ediliyor.
Kör-görme engelli: Zamanla daha kibar bir tanım olan “görme engelli”ye geçildi.
Kötürüm-felçli: “Kötürüm” kelimesi içinde geçen “kötü” kelimesi terk edildi. Artık “felçli” kelimesinin kullanımı yaygın.
Sosyal konum - Akrabalar
Üvey anne-(yeni karşılığı yok): Üvey kelimesinden nefret edildiği halde henüz yerine bir şey icat edilmedi. “Cici anne” gibi daha sevimli bir tanım da denendi ama bu da pek tutmadı.
Kimsesiz çocuk-korunmaya muhtaç çocuk: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme kurumu “kimsesiz çocuk” sözünü sevmiyor. Onlara zaten sahip çıktıkları için artık “korunmaya muhtaç” kelimesini kullanıyorlar. Fakat kurum, çocukları koruma altına aldığına göre bu tanım da biraz anlamsızlaşıyor mu, bu da tartışmaya açık.
Dul-boşanmış: “Dul” kelimesi yasal tanım ve günlük kullanım olarak eşi ölenler için hâlâ kullanılıyor. Ama boşananlar için artık “boşanmış” sözü var. Nüfusta bile böyle geçiyor.
Kaynana-kayınvalide: “Kaynana dili”, “kaynanalık etmek” gibi olumsuz kalıplardan dolayı yıllar içinde “kayınvalide” demek özellikle kaynanalar tarafından daha bir kabul gördü.
**********
Tüm dünyada güçlü bir politik doğruculuk rüzgârı esiyor, kelimeler değişiyor. Tabii Türkiye’de de. Bazı kelimeler “cızz” oldu, artık sekretere asistan, fahişeye seks işçisi deniyor. İş komedi dizilerine kadar düştü, muhallebici için “süt ürünleri yöneticisi” diyen bile var. İşte konu başlıklarına göre siyaseten doğruculuk sözlüğü.
Etnik köken ve din
Çingene-Roman: “Çingene” kelimesine yüklenen kötü anlamlar, bu toplumu çok rahatsız ediyor ve hakaret içerir şekilde söylenmese bile çoğunda eziklik hissi yaratıyor. Bu yüzden hemen hepsi kendilerine daha önyargısız bir kelime olan “Roman” denmesi konusunda hemfikirler.
Zenci-siyahi: “Zenci” kelimesi Türkçede aşağılama ifade etmese de artık “siyahi” siyaseten daha doğru bir kelime. Ancak İngilizcede siyahi değil, doğrudan siyah (black) kelimesi kullanılıyor.
Yahudi-Musevi: TDK sözlüğüne göre Yahudi, Hz. Musa’nın dinine bağlı olan kimse, yani Musevi demek. Bu kelimeye yüklenen bazı aşağılayıcı göndermelere karşı çıkanlar “Musevi” kelimesini daha çok kullandı. Fakat son dönemlerde yeniden Yahudi kelimesi ağırlık kazanmaya başladı. Cemaat de Yahudi kelimesinin kullanılmasında sakınca görmüyor.
Sağlık durumu
Sakat-özürlü, engelli-özel insan: Bu en tartışmalı alanlardan biri. Acıma, hor görme anlamı verdiği düşünülen “sakat” kelimesinin yerini önce “özürlü” aldı. Sonra “özürlü” kelimesinin sözlük anlamının “defolu” olduğu anlaşılınca bunun yerine “engelli” kelimesi konuldu. Ancak bu kelime de engelli kitle içinde tatmin edici bulunmadı tekrar “sakat” kelimesine dönülmesini isteyenler var. Şu günlerde tartışılan bu anlamı verecek yeni kelimeler ise “engelli” yerine “kısıtlı insan” “özel ihtiyaçları olan insan” ya da “özel insan”. Fakat her ne söylenirse söylensin bu hassasiyet geçmeyecek gibi.
Şizofren-şizofreni hastası: “Şizofren” kelimesini bu hastalıkla uğraşan doktor ve hastalar ayrımcı buluyor. Sanki “şizofren” diye ayrı bir insan türü varmış gibi hissettiklerini söylüyorlar. Bunun yerine hastalık tanımının kullanılmasını istiyorlar.
Deli-psikiyatrik hasta: “Deli” kelimesi de birçok aşağılamaya ve hor görmeye sebep olduğu için bugün yerine daha bilimsel bir açıklama olan “psikiyatrik hasta” kelimesi tercih ediliyor.
Kör-görme engelli: Zamanla daha kibar bir tanım olan “görme engelli”ye geçildi.
Kötürüm-felçli: “Kötürüm” kelimesi içinde geçen “kötü” kelimesi terk edildi. Artık “felçli” kelimesinin kullanımı yaygın.
Sosyal konum - Akrabalar
Üvey anne-(yeni karşılığı yok): Üvey kelimesinden nefret edildiği halde henüz yerine bir şey icat edilmedi. “Cici anne” gibi daha sevimli bir tanım da denendi ama bu da pek tutmadı.
Kimsesiz çocuk-korunmaya muhtaç çocuk: Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme kurumu “kimsesiz çocuk” sözünü sevmiyor. Onlara zaten sahip çıktıkları için artık “korunmaya muhtaç” kelimesini kullanıyorlar. Fakat kurum, çocukları koruma altına aldığına göre bu tanım da biraz anlamsızlaşıyor mu, bu da tartışmaya açık.
Dul-boşanmış: “Dul” kelimesi yasal tanım ve günlük kullanım olarak eşi ölenler için hâlâ kullanılıyor. Ama boşananlar için artık “boşanmış” sözü var. Nüfusta bile böyle geçiyor.
Kaynana-kayınvalide: “Kaynana dili”, “kaynanalık etmek” gibi olumsuz kalıplardan dolayı yıllar içinde “kayınvalide” demek özellikle kaynanalar tarafından daha bir kabul gördü.
