Erken Doğum Cerebral Palsy Riskini Artırabilir

Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı Akademik Kurul Başkanı Prof. Dr. Muharrem İnan, hastalık ve vakıf hakkında sorularımızı yanıtladı.



CP nedir?



Cerebral Palsy (CP) gelişmekte olan beynin maruz kaldığı bir hasar veya lezyona bağlı gelişen, ilerleyici özellik taşımayan duruş, hareket bozukluğu ve güçsüzlüğü diye tanımlabilir. Toplumumuzdaki görülme sıklığı binde 2-4 arasında. Hareket bozukluğuyla birlikte görsel, işitsel, algısal sorunlar ve sara da CP’ye eşlik edebilir.



CP’nin nedenleri neler?



CP; doğum öncesi, esnası ve sonrasında değişik nedenlere bağlı olarak gelişebilir. Çocuklarda yüzde 50 oranında erken doğum sonucu oluşur. Genel olarak vakaların yüzde 75’i hamileliğin 23-40’ıncı haftaları arasındaki etkenler nedeniyle meydana gelir. Bu etkenleri şöyle sıralayabiliriz: Erken doğum, düşük doğum ağırlığı, hamilelikte geçirilen enfeksiyonlar, doğum sonrası bebekte solunum güçlükleri, beyinde kanama veya tıkanıklık, olumsuz yenidoğan yoğun bakım koşulları, yüksek yenidoğan sarılığı nedeniyle kan değişimi, menenjit ve çoğul gebelik. Ülkemizde takipsiz gebelik ve evde doğum da risk faktörleri arasında sayılabilir.



Son yıllarda, CP’nin genetik özellikler gösterdiğine dair çalışmalar devam ediyor. Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı Erken Müdahale Birimi’nde üç yıllık riskli bebek takibimizde gördük ki, hamilelik döneminde anne adayının yaşadığı yoğun iş stresi, sigara-alkol kullanımı, bir yakının kaybından dolayı yaşanan büyük üzüntü, yüksek tansiyon sorunları, gıda zehirlenmeleri, erken doğum riski bilindiği halde yorucu ev işleri yapılması, CP riskini artırabilir.



CP’nin tanısı nasıl konuyor?



CP’de tanı; yapılacak detaylı nörolojik muayene ve buna katkı sağlayacak ileri görüntüleme yöntemleriyle koyulur. Bebeğin başındaki bıngıldak açık olduğu dönemde beyin ultrasonu, bebeğe sakıncası olmayan ve hızlı sonuç alınabilen bir tarama yöntemi olarak kullanılır. Ancak tahmin değeri düşüktür. Daha ayrıntılı beyin görüntüleme yöntemleri de MR ve BT. Erken dönemde tanıyı kolaylaştıran bir yöntem daha var. Bu yöntemde bebeğin doğum sonrası ilk beş ayda genel hareket yeteneğinin video analiziyle değerlendirilir. Elde edilen veriler, beyin gelişimini ve bebeğin ileriki dönem gelişimsel durumunu tahmin etmede çok değerli bilgiler sağlar. Karşılaştırılmalı bilimsel çalışmalarda genel vücut analizinin radyolojik görüntülemeye göre daha yüksek güvenilirliğe sahip olduğu bulundu.



Türkiye’de CP’yle ilgili rakamsal veriler ve istatistikler var mı?



Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye’de 8.5 milyon engelli var, ancak CP’li birey sayısı tam olarak bilinmiyor. İstanbul, nüfus yoğunluğuna bağlı olarak CP’nin en yüksek görüldüğü illerden biri. İstanbul’da CP’li 50 binin üzerinde birey olduğu tahmin ediliyor.



Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı’nın çalışmalarından bahsedebilir misiniz?



1972 yılından beri Türk Spastik Çocuklar Derneği çatısı altında yaşamını spastik çocuklara vakfeden ve çabalarını vakfa dönüştüren, onursal başkanımız Prof. Dr. Hıfzı Özcan ve hikayemizin diğer kahramanlarıyla Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı olarak 1989 yılında Acıbadem’de Erol Sabancı Spastik Çocuklar Merkezi’nde başladı çalışmalarımız.



1996 yılına gelindiğinde Sabancı Ailesi’nin cömert çabaları ve Kadıköy Belediyesi’nin desteğiyle Metin Sabancı Merkezi’ni kurduk. Vakfın amacı; Cerebral Palsy’li çocuk ve erişkinlere teşhis, tedavi, rehabilitasyon ve eğitim hizmeti sağlayarak, meslek sahibi olmaları ve hayata kazandırılmaları için gerekli faaliyetlerde bulunmak. Bu kapsamda, CP olarak tanımlanan beyin engelinin; nasıl, neden, ne zaman ve nerede oluştuğu sorularına cevap arayıp çözümler üretiyoruz. Ayrıca, yeni bakış açıları ve yaklaşımlar eşliğinde, binlerce çocukla ailesinin yanı sıra kurumlara destek oluyoruz. TSÇV olarak kuruluşumuzdan bugüne, bilimsel alanda uzman isimlerle işbirliği içerisinde; 15 bin çocuğa ve ailesine destek vererek çözümler ürettik ve desteğimizi daha geniş kitlelere yaymak için çalışmalara devam ediyoruz.



Gruplara Ayrılıyor



- Spastik



- Ataktik



- Diskinetik



- Karışık tip



Genel Belirtiler



Beynin hasar gören alanlarının özelliğine göre CP’li çocuklarda şu bulgular olabilir;



- Kaslarda sertlik veya kasılmalar,



- İstemsiz hareketler,



- Oturma, emekleme, yürüme ve koşma gibi motor hareketlerde zorluk,



- Yazı yazma gibi ince motor hareketlerde zorluk,



- Konuşma bozukluğu,



- Algılama zorluğu,



- Bazen zihinsel engellilik,



- Bazen epilepsi,



- Beslenme, solunum, idrar-dışkı kontrolünde sorunlar,



- Kaygı gibi psikolojik sorunlar.

Cerebral Palsy Hastalığı Önlenebilir mi?

Türkiye Spastik Çocuklar Vakfı Akademik Kurul Başkanı Prof. Dr. Muharrem İnan, CP’nin erken müdahalesinde aileye ve sağlık çalışanlarına düşen görevleri sıraladı: “CP’den korunmak için sorunun nedenlerine odaklanmamız gerekir. Nedenlerde belirtilen riskli durumlardan sakınmak için ebeveynlere ve sağlık çalışanlarına farklı sorumluluklar düşer.



Ebeveynlere düşen sorumluluklar



Hamilelik oluşmadan mutlaka kadın doğum uzmanına danışılmalı, hamilelikten üç ay kadar önce anne-baba beslenmelerine özen göstermeli, alkol ve sigaradan uzak durmalı, radyasyon kaynaklarını günlük yaşantıdan azaltmalı. Hamilelik döneminde enfeksiyon riski yüksek toplu yaşama alanlarını daha az kullanmak, kırmızı et ve tavuk ürünlerini iyi pişirmek, gidilen ve yemek yenen yerlerin hijyeninden emin olmak, bulaşıcı hastalıklardan korunmak annenin enfeksiyon geçirme olasılığını azaltır.



Sağlık çalışanlarının yapması gerekenler



Hamilelik döneminde doktorunuz erken doğum riski olduğunu söylüyorsa, önerilerine mutlaka uyulmalı, hatta mümkünse tam istirahat dönemine geçilmeli. Eğer bir hastalığa bağlı ilaç kullanılıyorsa veya röntgen çekimi yapılacaksa, kişi hamile olmadığından emin olmalı ve bu dönemlerde korunma yöntemleri etkin kullanılmalı. Anne-baba arasında veya üst kuşakta akraba evliliği, engellilik, gelişimsel gerilik varsa mutlaka hamilelik öncesi genetik bölümünden danışmanlık almak gerekir. CP ve özellikle de gelişimsel gerilikle seyreden sendromlarda genetik geçişe dair güçlü ipuçları bulunur.



Sağlık çalışanları, bebeğin yenidoğan yoğun bakımdaki tedavisinde kanıta dayalı güncel teknolojik ve bilimsel gelişmeleri takip ederek sürecin sağlıklı geçmesini sağlamakla yükümlü. Bu bölümde anne-babalara düşen, erken doğum riski varsa yenidoğan yoğum bakım ünitesi olan bir hastanede doğum yapmayı planlamak. Eğer bir sağlık merkezi dışında doğum yapmak zorunda kalınmışsa hastaneye başvuruda bebeğin beyin kanamasından korunması için K vitamini uygulanmasının ve koruyucu aşılarının yapılıp yapılmadığının sorgulanmasında fayda var.”



RiSKLi BEBEK NEDiR?



Erken doğum, düşük doğum ağırlığı, anne karnında, doğum sırasında veya doğum sonrasında yaşanan beyin kanaması, oksijensiz kalma, enfeksiyon, zor doğum, suyun erken gelmesi, annenin sigara veya alkol kullanması, anne yaşının 40’tan büyük 16’dan küçük olması, yenidoğan yoğun bakımda solunum cihazında uzun süre kalmış olma gibi olumsuz koşullara maruz kalan bebeklere riskli bebekler denir. Bu risk faktörlerini daha da artırmak mümkün.



Normal popülasyonda CP sıklığı binde 4’ken riskli bebeklerde CP sıklığı yüzde 3-10 arasında değişir. Özellikle 32 haftanın altında doğan bebeklerde aşağıdaki sorunlar, her iki bebekten birinde görülür:



- Okul çağında akademik başarıda düşüklük,



- Kötü el yazısı,



- İnce becerilerde zayıflık, koordineli hareketlerde bozukluk,



- Asosyal olma, günlük yaşam aktivitelerinde ebeveyne bağımlı kalmak.



Bu sorunlar, sıklıkla beş yaşından sonra çocuk okula başlayınca tespit edilir. Riskli bebeklerin takiplerinde rutin çocuk nöroloji muayenesiyle izlem önemli. Sorunları ortaya koymada uluslararası geçerliliği olan gelişim tarama testlerini kullanmak ve her şey yolunda gidiyor olsa dahi yılda bir kez nörolojik muayeneyle izlem gerekir. Bu kontroller, çocuk nörolojisti, çocuk fizyoterapisti, psikolog-pedagog, çocuk gelişim uzmanı ve standart tarama testlerini uygulayabilen bir erken müdahale ekibi tarafından yapılmalı.