Kalça Protezi Yapılan Hastalar İçin Öneriler ve Önlemler:
(Ameliyat sonrası ilk 6-10 hafta için geçerlidir.)
Yatarken
Protezli taraf üzerine yan yatmayın
Bacaklarınızı bitiştirmeyin, birbiri üzerine çaprazlamayın
6 hafta süreyle yatarken ve uyurken bacaklarınızın arasında yastık bulundurun
bacağınızı içe doğru çevirmeyin, sırtüstü yatarken ayak parmaklarınız tavanı gösterecek şekilde yatın
dizinizi göğsünüze doğru çekmeyin
protezli bacak altına yastık koymayın
ameliyat olmayan kalça tarafına yan yatabilirsiniz. Bu durumda bacaklarınızın arasına mutlaka kalın bir yastık koyun ve dizlerinizi hafifçe bükün.
Günde en az 30 dk. süreyle sırtüstü dümdüz yatın.
Yataktan Kalkarken
Yataktan kalkarken bacaklarınızın arasındaki 15-20 derecelik açıyı koruyun, bacaklarınızı bitiştirmekten kaçının
Öncelikle protezli taraf bacağınızı yataktan sarkıtın, gövdenizi öne doğru eğmekten dikkatle kaçınarak dikkatli bir şekilde kalkın
otururken
Kullandığınız sandalye ve koltukların oturma yeri en az 50 cm olmalıdır. Alçak yerlere oturmayın
Otururken dizlerinizi bitiştirmeyin
Alaturka tuvalete oturmayın, tuvalet yükselticisi kullanın.
Otururken öne doğru eğilmeyin, omuzlarınız daima kalçalarınızdan geride olsun.
Oturup kalkarken protezli taraf bacağınızı önde tutun. Sağlam bacağınız ve ellerinizden destek alarak kalkın.
Bacak bacak üstüne atmayın.
Ayakta
Yerden bir şey almak için eğilmeyin, eliniz diz seviyesinden aşağı uzanmasın.
Ayakta dururken bacaklarınızı içe çevirmeyin
Yürürken gövdenizi dik tutun, sizin için önerilen yürüteç veya koltuk değneklerini kullanın.
giyinirken
Pantolon, çorap ve ayakkabı giymek için öne doğru eğilmeyin, yardım isteyin.
Uzun saplı ayakkabı çekeceği kullanın.
Banyo Yaparken
Dikişleriniz alındıktan 24 saat sonra banyo yapabilirsiniz.
Banyo yaparken yüksek bir yere oturun, küvete oturmaktan kaçının.
Islak zeminlerde yavaş yürüyün, kaymamaya dikkat edin.
Merdiven İnip Çıkarken
Merdiven çıkarken basamakları tek tek çıkın. Önce ameliyat olmayan bacakla basamağa çıkın, sonra protezli tarafı yanına getirin, daha sonra her iki koltuk değneğini yukarı alın.
Merdiven inerken basamakları tek tek inin. Önce iki koltuk değneğini bir alt basamağa yerleştirin, daha sonra protezli tarafı en son olarak da ameliyat olmayan bacağınızı basamağa indirin.
Araba kullanmada
Ameliyattan 12 hafta sonra araba kullanılabilir. Ancak reflekslerde yavaşlama olacağı için ilk 6 ay içerisinde azami dikkat göstermeniz gereklidir.
Diğer öneriler
Kaygan zeminlerin, halı ve paspas kenarlarının, eşiklerin, elektrik kablolarının sizin için düşme tehlikesi oluşturduğunu unutmayın.
Varis çoraplarını 1.5 ay süreyle kullanın.
Kilo almamaya özen gösterin.
GLUTEAL STRAİN
Kalçada gluteal bölgede bulunan kas fibrillerinde yırtık veya zorlamalarda ortaya çıkar. Akut durumda 2-3 gün boyunca buz uygulaması yapılır. Bununla birlikte durum ağır değilse fizyoterapist tarafından kas tekniklerine başlanır. Daha sonra manuel teknikler ve egzersize başlanır. Kalça fleksör germe, hamstring germe, gluteal kaslara 4dört yönlü egzersizler yapılır.
SNAPPİNG KALÇA SENDROMU
Yürüme ve koşma esnasında kalçanın dış tarafında hissedilen ağrıdır. İliopectineal eminens, asetabular labral yırtıklar ve iliopsoas tendonunu içerir. İliopsuas ve tensor facia lata kasında meydana gelen gerginlikle oluşur. Bu durumda hem gevşek hemde gergin kaslar olacağı için fizyoterapist tarafından hem germe hem kuvvetlendirme egzersizleri yaptırılır. Kalça kaslarına germe, quadriceps ve hamstrig kaslarına kuvvetlendirme egzersizi yaptırılır.
PİRİFORMİS SENDROMU
Bu sendrom piriformisden geçen siyatik sinirin irritasyonuna bağlı çıkar. Kalça arkası ve bacağa yayılan ağrı olur. Tedavisinde piriformis ve hamstring kasına germe, pelvik tilt, karın kasları kuvvetlendirme, kalça ekstansiyonu egzersizleri fizyoterapist tarafından yaptırılır.
TROKANTERİK BURSİT
Trokanterik bursit, yan yatıldığı zaman alt taraftaki kalçada ağrı ile kendini gösterir. yürürken ve bacaklarınızı yana açtığınız zaman oluşan bir tür bir kalça ağrısıdır.Trokanter bursa kalça ekleminin yan tarafında trokanter çıkıntısı üzerindedir. Bu çıkıntı üzerinde leğen kemiğinden uyluk kemiğinin başına uzanıp yapışan kasların altında kemiklere sürtünüp aşınmasını, bir anlamda yastık görevini üstlenen içi az miktarda sıvı ile dolu olan trokanter bursa dediğimiz bir kese bulunur. Trokanterik bursit, bu kesenin iltihaplanması ve kimi zaman da kireçlenmesidir. Kireçlenme iltihaplı bursaya kalsiyum tuzlarının çökelmesi sonucu ortaya çıkar. Torkanterik ağrı, bacağın yan tarafından dize doğru yayılır.
Tedavi olarak medikal tedavi yanında fizyoterapist tarafından fizk tedavi ve rehabilitasyon programı uygulanmalıdır. Egzersiz olarak öncelikle önceden ve ağrıdan dolayı meydana gelen kas zayıflığını gidermektir. 4 Yönlü bacak kaslarını kuvvetlendirmeli. Ağrıdan dolayı öne doğru yürüme postürü gelişmiş olabilir bundan kaynaklı kalça fleksör ve diz üstü kaslarda kısalma gelişmiş olabilir bu kaslara yönelik germe tekniği ve egzersizi uygulanmalı. Ağrı kaynaklı kaslarda spazm gelişmiş olabilir bunun için de miyofacial yani spazmı geçirmeye yönelik teknikler uygulanmalı ki normal postür de kaslar normal şekilde kullanılsın.
İSKİAL BURSİT
Oturduğumuz zaman, özellikle sert zeminde, yerle temas haline gelen ve leğen kemiğinin alt ve arka kısmında bir kemik çıkıntısı vardır. Bu bölgenin adı iskial tuberositesdir. Bu çıkıntının üzerinde de bir bursa bulunur. Uzun süre sert yere oturarak yapılan işler sonucu, bu bölgede sürekli bir travma söz konusu olduğunda ortaya çıkar. Tedavide öncelikle yumuşak yerde oturmayla başlanabilir. Spazm oluşan kaslara germe ve gevşetme tekniği uygulanır. Ağrı kaynaklı kas zayıflığı için kuvvetlendirme egzersizi verilir.
KUYRUK SOKUMU AĞRISI
Genellikle kalça üzerine düşmeler yada doğrudan darbe sonucu, en uçtaki kemikler kırılabilir veya eğilebilir veya bu bölgedeki yumuşak dokular zedelenebilir. Uzun süre oturmak ağrılara sebep olur. Simit biçiminde bir mindere oturmak özellikle akut durumda yarar sağlar. Yumuşak dokuların etkilenmesiyle uç kemikten kalça kemiğine uzanan bağlarda spazm sonucu bağlar kısalır ve kemiğin pozisyonunu etkiler buda ağrıya sebep olur. Bu durumda sorunlu bağ belirlenip fizyoterapist tarafından kas teknikleriyle giderilir. Sonrasında pozisyonu koruması için uygun egzersizler belirlenip hastaya yaptırılır.
FEMORAL SİNİR AĞRISI
Kalçanın yan tarafına ve önde kasığa doğru uzanan ve dolaştığı bölgede duyu almamızı sağlayan bir sinir vardır. Bu derinin altında yer alan yüzeysel sinirin adı lateral femoral kutenoz sinirdir. Bu sinir, kasık bağı olarak da adlandırabileceğimiz inguinal ligamentin altından geçerken bir baskı altında kalırsa, kalça yanında ve kasıktan bacakların iç tarafına doğru ara sıra yayılan bir tür yanma, aşırı duyarlılık ve kimi zaman da uyuşukluk hissi oluşabilir. Bacağını açarak arkaya attığında, uzun süre ayakta kaldığı ve yürüdüğünde hastanın ağrıları artabilir. Bu rahatsızlık aşırı kilolu olanlarda, şeker hastalarında, hamilelerde pantolonun yada eteğin kemerinin fazla sıkı olduğu durumlarda ve sıkı korse kullanıldığında oraya çıkabilir. Kesin tanı sinir iletim testleri ile konur. Tedavide medikal tedavinin yanısıra femoral sinire germe ve mobilizasyon yapılır. İnguinal ligamente gevşetme ve mobilizasyon uygulanır. Poziyonu korumasi için egzersizler yaptırılır.
DOĞUŞTAN KALÇA ÇIKIĞI (DKÇ )
Doğuştan var olan nedenlerle veya gelişim sürecinde femur başının asetebulumdan kısmen çıkması ( subluksasyon, kısmi çıkık ) veya asetebular çukuru tam terk ederek yukarı ve laterale doğru hareket etmesine kalça çıkığı denir.
Son yıllardaki DKÇ 'nin daha fazla eklem çevresi yumuşak dokularına ait anomaliler sonucu sekonder olarak geliştiği görüşü benimsenmektedir. Bununla birlikte klinik ve deneysel çalışmalarla iliopsoas ve hamstring kaslarındaki aşırı gerginliğin de anormal postür nedeniyle eklem kapsülünü ve ligamentum teresi gererek kalça çıkına rol oynadığı saptanmıştır.
DKÇ’DE BELİRTİLER VE BULGULAR
Tachdijan, DKÇ’deki belirtileri ve bunlara bağlı tedavi şemasını 0 – 2 ay, 3- 12 ay ve yürüme sonrası olarak ayırmıştır.
Yürüme öncesi belirti ve bulgular;
1. Gözlemler
Bacak büklümleri sayıca derinlikçe eşit değildir. ( Peter – Bade belirtisi ): Normalde sırtüstü veya yüzükoyun yatırılan bebeğin kasıkla dizde, gluteal bölgede ve uyluk bölgesinde birkaç kıvrım veya büklümler vardır. Bunlar sayıca eşit ve derinliği simetriktir.Tek taraflı kalça çıkığı olan bebeklerde ise bu sayı derinlik aynı değildir.Bu oldukça önemli bir belirtidir.
Abduksiyon veya Hert belirtisi:
Sırtüstü yatan bebeğin arabezi değiştirme pozisyonu, denilen dizler ve kalaça fleksiyonda iken normal çocuğun her iki bacağı abduksiyonla hemen hemen yere temas eder. Kalça çıkığı olan ekstremitelerde adduktör kas gerginliği mevcut olmasından dolayı bacak yerle temas etmez, havada kalır.
Bükülmüş dizlerin aynı düzlemde olmaması ( Allis veya cetvel belirtisi ): Her iki diz doksan derece fleksiyondayken dizler yan yana getirildiğinde aynı düzlemdedir. Fakat kalça çıkık ise bu taraf kalça yukarı kayacağından, çıkık ekstremite daha aşağıda olacaktır daha sağlıklı sonuç için dizler 90 derece bükülmüş iken, her iki topuk yere aynı çizgide bulunacak şekilde bastırılarak diz yüksekliklerine bakılır.Uzunluk farkı oluşacaktır.
Bacak görüntüsü: kalça çıkığı olan kalça dışa dönük biraz kabarık ve bacağın kısa olduğu görülür
Pli asimetrisi
Manüplatif yöntemler veya testler
Ortoloni belirtisi: çıkı başın asetebuluma giriş çıkış testidir. Sırtüstü yatırılan bebeğin abduksiyon ve fleksiyondaki bir kalçası diğer elle tespit edilmişken, muayene olan tarafın dizi bükülüp kalça 90 derece fleksiyondayken baş parmak dizin iç yüzeyinde, işaret ve uzun parmak trokanter majör üzerindeyken hafifçe abduksiyona götürülür. Bir klik sesi alınır. Bu, başın asetebuluma redükte edildiğini gösterir. Bu ses orta parnakta hissedilir. Bacaklar adduksiyona götürülürse femur başı asetebulumdan çıkar ve aynı ses hissedilir.
Barlow Test: Bu test kalçanın çıkabilir (dislocatable ) olup olmadığını ve stabiliteyi ortaya koyan bir testtir. Bebeğin durumu, yatışı ve tutuş pozisyonu tıpkı ortoloni testindeki gibidir. Kalça 90 derece fleksiyonda dizler tam fleksiyondayken bacakların iç kısmında bulunan baş parmak ile uyluk dışarıya ve arkaya doğru itilir. Eğer femur asetebuluma iyi yerleşmişse ve gevşekse başın yuvadan kaydığı ve klik sesinin alındığı görülür. Eğer bacaklar gevşetilip abduksiyon ve mediale doğru itilirse aynı ses hissedilir. Bu femur başının asetebuluma yerleştiğini gösterir.
Şekil : Barlow’un provakatif testi instabil kalçayı ifade eder
Piston ( teleskop veya dupuytren ) belirtisi: daha geç gelişebilir. Sırtüstü yatan normal çocuğun kalça ve dizi 90'ar derece fleksiyondayken, diz ve bacağın dizaltı kısmından tutularak uyluk kalçaya doğru arkaya itilir veya öne çekilirse ileri geri gidip gelme normalde meydana gelmez. Eğer femur asetebulumun içinde değilse bacak itilince silindir içinde itilen piston gibi bacak yukarı kayar. Yukarı çekmelerde geri gelir. Bu instabil kalça için önemli bir belirtidir.
DKÇ'DE GEÇ BELİRTİLER
1. Yürüme gecikir. Bir yaşına geldiği halde yürümeye başlamayan çocuklarda başka tanı konuluncaya kadar veya kalça çıkığı olmaığı anlaşılıncaya kadar kalça çıkığı olarak düşünülür. Yürüme tek taraflı çıkıklarda 1,5 , iki taraflı çıkıklarda 2 ya da daha geç yaşa kadar uzayabilir.
2. Trendelenburg Belirtisi: Ayakta duran çocuk, çıkık taraftaki bacağı üzerinde tek ayak üzerinde durduğunda pelvis, sağlam tarafa doğru eğilir. Halnuki; sağlam ayağı üzerinde duran çocukta pelvis horizontal düzlemde kalacaktır. Bunun nedeni, trokanter majör yukarı doğru yer değiştirdiğinden, pelvitrokanteriyen kasların yapışma yerleri birbirine yaklaşmış ( boyları kısalmış ) ve kontraksiyon kuvvetleri azalmıştır. Çıkık taraftaki kas gücü pelvisi horizontal düzlemde tutmakta yetersiz kalınca, pelvis sağlam tarafa eğilir. Böylece çocuk topallayarak yürür. Bu belirtiye tek taraflı trendelenburg topallaması pozitif denir. Çıkık iki taraflı ise hem sağa hem sola topalladığı görülür. Ördek vari bir yürüyüş vardır.
CİHAZLAR
• PAVLİK HARNES
Kalça çıkığının en önemli ve en iyi cihazı budur. Hiçbir metal parçası yoktur. Çıkığın her safhasında kullanılabilir. Displazide % 90 – 100’e varan başarı kaydedilmiştir. Dislokasyonlarda ise bu oran % 85 olarak belirtilmiştir.
En iyi sonuçlar 8 ay öncesinde kullanıldığında elde edilmiştir. Çocuk yürümeye başladıktan sonra kullanılmamalıdır. Pavlik Harnes ortalama olarak 4 ay kullanılmalıdır. Bu dönem içinde başarı sağlanamadığı taktirde daha rijit bir ortez kullanılır.
Pavlik Harnes kalçada dinamik bir koreksiyon sağlamaktadır. Çocuğun pozisyonu fetal dönemdeki pozisyon gibidir. Böylece ana rahmindeki gelişmesini tamamlar.
Pavlik Harnes’in Kontraendikasyonları
1. Dokuzuncu aydan sonra kullanılmaması tavsiye edilir.
2. Çocuk ayakta durabiliyorsa kullanılmamalıdır.
3. Ortoloni manevrası ile redükte edilemeyen kalçalarda kullanılmamalıdır.
4. Artrogiboziste
5. Osteogenezis imperfekta
6. Kapsüler laksitede
• FREJKA YASTIĞI
Hiç metal parçası yoktur. Çok rijit olmayan hafif vakalarda ve ilk aylarda kullanılır. Frejka yastığı 3 parçaya bölünebilen dikdörtgen bir yastıktır. Umblikusun üstünden başlayıp alttan geçip sakrum üstüne kadar uzanır. Genişliği, bebeğin bacaklarını fleksiyon ve abduksiyona getirdiğimizde niki popliteal bölge arasındaki mesafeden 1 cm kadar eksik olmalıdır. Arkada skapula çevresinde çapraz yapan iki uzun bant vardır. Bu, omuzu çevreler, yastığı ön kısmına kadar gelinip tokalanır. Adduksiyon kısalığı olan vakalarda kullanılmaması gerekir. Ayrıca bu ortez sadece kalça displazisinde kullanılan bir ortezdir.
• VON ROSEN
Von Rosen H harfine benzeyen orta derece kalça çıkıklarında kullanılan bir ortezdir. Genellikle boyutları uygun, ince alüminyumdan yapılan ve deri ile kaplanan bir ortezdir. Çocuğun kalçasına fleksiyon, abduksiyon ve eksternal rotasyon pozisyonu verilir. Pasif koreksiyon, çocuğun rahatlıkla temizliğine izin vermesi ve ortezle çocuğun emekleyebilmesi avantaj sağlar. Fakat bu ortezde fleksiyon, abduksiyon ve eksternal rotasyon derecesi ayarlanamamaktadır. Mastoid çıkıntıya bası yapmaması gerekir. Literatürde fasial paralizi vakalarına rastlanmaktadır.
• KALÇA ABDUKSİYON CİHAZI
Bazı yerlerde Von Rosen olarak da geçer. Belde bir pelvik kemer, kenarlardan uzanan iki metal bar ve iki uyluk bandından ibarettir. Bu metal barların açısı ile kalça fleksiyon ve eksternal rotasyonda tutulur. Pasif koreksiyon sağlayan cihazdır. Kalçayı tam stabilize eder. Kalça abduksiyon cihazı ile çocuk hem oturabilir, hem de emekleyebilir. Kalçaya verilecek açı yanlardaki barlarla sağlanır. Kısalmış adduktör kasları fazla germemek için düşük açılarla başlanmalıdır.
• İLFELD CİHAZI
Bu ortezde iki uyluk bandı ve bunları ayıran bir metal çubuk vardır. metal çubuğun boyu ayarlanabilir. Ameliyatlardan sonra sık kullanılan ortezlerdendir.
• DENİS BROWN
Çocuk oturmaya veya ayağa kalkmaya başladığında Pavlik Harnes’in yerine kullanılır.
• SPLİT RUSSEL’S TRAKSİYONU
Geç dönemlerde pasif traksiyon ile koreksiyon yapılmaya çalışılır.
Cihazlamanın dışında fizyoterapist İliopsuas, kalça adduksiyonuna ve pelvofemoral kaslarda kısalık oluşmasından dolayı bu kaslara uygun germe egzersizleri vermelidir. Kalça abduksiyonuna ve ekstansiyonuna ise kuvvetlendirme egzersizleri verilir. Bunun dışında denge ve yürüme eğitimi tedaviye eklenmelidir.
(Ameliyat sonrası ilk 6-10 hafta için geçerlidir.)
Yatarken
Protezli taraf üzerine yan yatmayın
Bacaklarınızı bitiştirmeyin, birbiri üzerine çaprazlamayın
6 hafta süreyle yatarken ve uyurken bacaklarınızın arasında yastık bulundurun
bacağınızı içe doğru çevirmeyin, sırtüstü yatarken ayak parmaklarınız tavanı gösterecek şekilde yatın
dizinizi göğsünüze doğru çekmeyin
protezli bacak altına yastık koymayın
ameliyat olmayan kalça tarafına yan yatabilirsiniz. Bu durumda bacaklarınızın arasına mutlaka kalın bir yastık koyun ve dizlerinizi hafifçe bükün.
Günde en az 30 dk. süreyle sırtüstü dümdüz yatın.
Yataktan Kalkarken
Yataktan kalkarken bacaklarınızın arasındaki 15-20 derecelik açıyı koruyun, bacaklarınızı bitiştirmekten kaçının
Öncelikle protezli taraf bacağınızı yataktan sarkıtın, gövdenizi öne doğru eğmekten dikkatle kaçınarak dikkatli bir şekilde kalkın
otururken
Kullandığınız sandalye ve koltukların oturma yeri en az 50 cm olmalıdır. Alçak yerlere oturmayın
Otururken dizlerinizi bitiştirmeyin
Alaturka tuvalete oturmayın, tuvalet yükselticisi kullanın.
Otururken öne doğru eğilmeyin, omuzlarınız daima kalçalarınızdan geride olsun.
Oturup kalkarken protezli taraf bacağınızı önde tutun. Sağlam bacağınız ve ellerinizden destek alarak kalkın.
Bacak bacak üstüne atmayın.
Ayakta
Yerden bir şey almak için eğilmeyin, eliniz diz seviyesinden aşağı uzanmasın.
Ayakta dururken bacaklarınızı içe çevirmeyin
Yürürken gövdenizi dik tutun, sizin için önerilen yürüteç veya koltuk değneklerini kullanın.
giyinirken
Pantolon, çorap ve ayakkabı giymek için öne doğru eğilmeyin, yardım isteyin.
Uzun saplı ayakkabı çekeceği kullanın.
Banyo Yaparken
Dikişleriniz alındıktan 24 saat sonra banyo yapabilirsiniz.
Banyo yaparken yüksek bir yere oturun, küvete oturmaktan kaçının.
Islak zeminlerde yavaş yürüyün, kaymamaya dikkat edin.
Merdiven İnip Çıkarken
Merdiven çıkarken basamakları tek tek çıkın. Önce ameliyat olmayan bacakla basamağa çıkın, sonra protezli tarafı yanına getirin, daha sonra her iki koltuk değneğini yukarı alın.
Merdiven inerken basamakları tek tek inin. Önce iki koltuk değneğini bir alt basamağa yerleştirin, daha sonra protezli tarafı en son olarak da ameliyat olmayan bacağınızı basamağa indirin.
Araba kullanmada
Ameliyattan 12 hafta sonra araba kullanılabilir. Ancak reflekslerde yavaşlama olacağı için ilk 6 ay içerisinde azami dikkat göstermeniz gereklidir.
Diğer öneriler
Kaygan zeminlerin, halı ve paspas kenarlarının, eşiklerin, elektrik kablolarının sizin için düşme tehlikesi oluşturduğunu unutmayın.
Varis çoraplarını 1.5 ay süreyle kullanın.
Kilo almamaya özen gösterin.
GLUTEAL STRAİN
Kalçada gluteal bölgede bulunan kas fibrillerinde yırtık veya zorlamalarda ortaya çıkar. Akut durumda 2-3 gün boyunca buz uygulaması yapılır. Bununla birlikte durum ağır değilse fizyoterapist tarafından kas tekniklerine başlanır. Daha sonra manuel teknikler ve egzersize başlanır. Kalça fleksör germe, hamstring germe, gluteal kaslara 4dört yönlü egzersizler yapılır.
SNAPPİNG KALÇA SENDROMU
Yürüme ve koşma esnasında kalçanın dış tarafında hissedilen ağrıdır. İliopectineal eminens, asetabular labral yırtıklar ve iliopsoas tendonunu içerir. İliopsuas ve tensor facia lata kasında meydana gelen gerginlikle oluşur. Bu durumda hem gevşek hemde gergin kaslar olacağı için fizyoterapist tarafından hem germe hem kuvvetlendirme egzersizleri yaptırılır. Kalça kaslarına germe, quadriceps ve hamstrig kaslarına kuvvetlendirme egzersizi yaptırılır.
PİRİFORMİS SENDROMU
Bu sendrom piriformisden geçen siyatik sinirin irritasyonuna bağlı çıkar. Kalça arkası ve bacağa yayılan ağrı olur. Tedavisinde piriformis ve hamstring kasına germe, pelvik tilt, karın kasları kuvvetlendirme, kalça ekstansiyonu egzersizleri fizyoterapist tarafından yaptırılır.
TROKANTERİK BURSİT
Trokanterik bursit, yan yatıldığı zaman alt taraftaki kalçada ağrı ile kendini gösterir. yürürken ve bacaklarınızı yana açtığınız zaman oluşan bir tür bir kalça ağrısıdır.Trokanter bursa kalça ekleminin yan tarafında trokanter çıkıntısı üzerindedir. Bu çıkıntı üzerinde leğen kemiğinden uyluk kemiğinin başına uzanıp yapışan kasların altında kemiklere sürtünüp aşınmasını, bir anlamda yastık görevini üstlenen içi az miktarda sıvı ile dolu olan trokanter bursa dediğimiz bir kese bulunur. Trokanterik bursit, bu kesenin iltihaplanması ve kimi zaman da kireçlenmesidir. Kireçlenme iltihaplı bursaya kalsiyum tuzlarının çökelmesi sonucu ortaya çıkar. Torkanterik ağrı, bacağın yan tarafından dize doğru yayılır.
Tedavi olarak medikal tedavi yanında fizyoterapist tarafından fizk tedavi ve rehabilitasyon programı uygulanmalıdır. Egzersiz olarak öncelikle önceden ve ağrıdan dolayı meydana gelen kas zayıflığını gidermektir. 4 Yönlü bacak kaslarını kuvvetlendirmeli. Ağrıdan dolayı öne doğru yürüme postürü gelişmiş olabilir bundan kaynaklı kalça fleksör ve diz üstü kaslarda kısalma gelişmiş olabilir bu kaslara yönelik germe tekniği ve egzersizi uygulanmalı. Ağrı kaynaklı kaslarda spazm gelişmiş olabilir bunun için de miyofacial yani spazmı geçirmeye yönelik teknikler uygulanmalı ki normal postür de kaslar normal şekilde kullanılsın.
İSKİAL BURSİT
Oturduğumuz zaman, özellikle sert zeminde, yerle temas haline gelen ve leğen kemiğinin alt ve arka kısmında bir kemik çıkıntısı vardır. Bu bölgenin adı iskial tuberositesdir. Bu çıkıntının üzerinde de bir bursa bulunur. Uzun süre sert yere oturarak yapılan işler sonucu, bu bölgede sürekli bir travma söz konusu olduğunda ortaya çıkar. Tedavide öncelikle yumuşak yerde oturmayla başlanabilir. Spazm oluşan kaslara germe ve gevşetme tekniği uygulanır. Ağrı kaynaklı kas zayıflığı için kuvvetlendirme egzersizi verilir.
KUYRUK SOKUMU AĞRISI
Genellikle kalça üzerine düşmeler yada doğrudan darbe sonucu, en uçtaki kemikler kırılabilir veya eğilebilir veya bu bölgedeki yumuşak dokular zedelenebilir. Uzun süre oturmak ağrılara sebep olur. Simit biçiminde bir mindere oturmak özellikle akut durumda yarar sağlar. Yumuşak dokuların etkilenmesiyle uç kemikten kalça kemiğine uzanan bağlarda spazm sonucu bağlar kısalır ve kemiğin pozisyonunu etkiler buda ağrıya sebep olur. Bu durumda sorunlu bağ belirlenip fizyoterapist tarafından kas teknikleriyle giderilir. Sonrasında pozisyonu koruması için uygun egzersizler belirlenip hastaya yaptırılır.
FEMORAL SİNİR AĞRISI
Kalçanın yan tarafına ve önde kasığa doğru uzanan ve dolaştığı bölgede duyu almamızı sağlayan bir sinir vardır. Bu derinin altında yer alan yüzeysel sinirin adı lateral femoral kutenoz sinirdir. Bu sinir, kasık bağı olarak da adlandırabileceğimiz inguinal ligamentin altından geçerken bir baskı altında kalırsa, kalça yanında ve kasıktan bacakların iç tarafına doğru ara sıra yayılan bir tür yanma, aşırı duyarlılık ve kimi zaman da uyuşukluk hissi oluşabilir. Bacağını açarak arkaya attığında, uzun süre ayakta kaldığı ve yürüdüğünde hastanın ağrıları artabilir. Bu rahatsızlık aşırı kilolu olanlarda, şeker hastalarında, hamilelerde pantolonun yada eteğin kemerinin fazla sıkı olduğu durumlarda ve sıkı korse kullanıldığında oraya çıkabilir. Kesin tanı sinir iletim testleri ile konur. Tedavide medikal tedavinin yanısıra femoral sinire germe ve mobilizasyon yapılır. İnguinal ligamente gevşetme ve mobilizasyon uygulanır. Poziyonu korumasi için egzersizler yaptırılır.
DOĞUŞTAN KALÇA ÇIKIĞI (DKÇ )
Doğuştan var olan nedenlerle veya gelişim sürecinde femur başının asetebulumdan kısmen çıkması ( subluksasyon, kısmi çıkık ) veya asetebular çukuru tam terk ederek yukarı ve laterale doğru hareket etmesine kalça çıkığı denir.
Son yıllardaki DKÇ 'nin daha fazla eklem çevresi yumuşak dokularına ait anomaliler sonucu sekonder olarak geliştiği görüşü benimsenmektedir. Bununla birlikte klinik ve deneysel çalışmalarla iliopsoas ve hamstring kaslarındaki aşırı gerginliğin de anormal postür nedeniyle eklem kapsülünü ve ligamentum teresi gererek kalça çıkına rol oynadığı saptanmıştır.
DKÇ’DE BELİRTİLER VE BULGULAR
Tachdijan, DKÇ’deki belirtileri ve bunlara bağlı tedavi şemasını 0 – 2 ay, 3- 12 ay ve yürüme sonrası olarak ayırmıştır.
Yürüme öncesi belirti ve bulgular;
1. Gözlemler
Bacak büklümleri sayıca derinlikçe eşit değildir. ( Peter – Bade belirtisi ): Normalde sırtüstü veya yüzükoyun yatırılan bebeğin kasıkla dizde, gluteal bölgede ve uyluk bölgesinde birkaç kıvrım veya büklümler vardır. Bunlar sayıca eşit ve derinliği simetriktir.Tek taraflı kalça çıkığı olan bebeklerde ise bu sayı derinlik aynı değildir.Bu oldukça önemli bir belirtidir.
Abduksiyon veya Hert belirtisi:
Sırtüstü yatan bebeğin arabezi değiştirme pozisyonu, denilen dizler ve kalaça fleksiyonda iken normal çocuğun her iki bacağı abduksiyonla hemen hemen yere temas eder. Kalça çıkığı olan ekstremitelerde adduktör kas gerginliği mevcut olmasından dolayı bacak yerle temas etmez, havada kalır.
Bükülmüş dizlerin aynı düzlemde olmaması ( Allis veya cetvel belirtisi ): Her iki diz doksan derece fleksiyondayken dizler yan yana getirildiğinde aynı düzlemdedir. Fakat kalça çıkık ise bu taraf kalça yukarı kayacağından, çıkık ekstremite daha aşağıda olacaktır daha sağlıklı sonuç için dizler 90 derece bükülmüş iken, her iki topuk yere aynı çizgide bulunacak şekilde bastırılarak diz yüksekliklerine bakılır.Uzunluk farkı oluşacaktır.
Bacak görüntüsü: kalça çıkığı olan kalça dışa dönük biraz kabarık ve bacağın kısa olduğu görülür
Pli asimetrisi
Manüplatif yöntemler veya testler
Ortoloni belirtisi: çıkı başın asetebuluma giriş çıkış testidir. Sırtüstü yatırılan bebeğin abduksiyon ve fleksiyondaki bir kalçası diğer elle tespit edilmişken, muayene olan tarafın dizi bükülüp kalça 90 derece fleksiyondayken baş parmak dizin iç yüzeyinde, işaret ve uzun parmak trokanter majör üzerindeyken hafifçe abduksiyona götürülür. Bir klik sesi alınır. Bu, başın asetebuluma redükte edildiğini gösterir. Bu ses orta parnakta hissedilir. Bacaklar adduksiyona götürülürse femur başı asetebulumdan çıkar ve aynı ses hissedilir.
Barlow Test: Bu test kalçanın çıkabilir (dislocatable ) olup olmadığını ve stabiliteyi ortaya koyan bir testtir. Bebeğin durumu, yatışı ve tutuş pozisyonu tıpkı ortoloni testindeki gibidir. Kalça 90 derece fleksiyonda dizler tam fleksiyondayken bacakların iç kısmında bulunan baş parmak ile uyluk dışarıya ve arkaya doğru itilir. Eğer femur asetebuluma iyi yerleşmişse ve gevşekse başın yuvadan kaydığı ve klik sesinin alındığı görülür. Eğer bacaklar gevşetilip abduksiyon ve mediale doğru itilirse aynı ses hissedilir. Bu femur başının asetebuluma yerleştiğini gösterir.
Şekil : Barlow’un provakatif testi instabil kalçayı ifade eder
Piston ( teleskop veya dupuytren ) belirtisi: daha geç gelişebilir. Sırtüstü yatan normal çocuğun kalça ve dizi 90'ar derece fleksiyondayken, diz ve bacağın dizaltı kısmından tutularak uyluk kalçaya doğru arkaya itilir veya öne çekilirse ileri geri gidip gelme normalde meydana gelmez. Eğer femur asetebulumun içinde değilse bacak itilince silindir içinde itilen piston gibi bacak yukarı kayar. Yukarı çekmelerde geri gelir. Bu instabil kalça için önemli bir belirtidir.
DKÇ'DE GEÇ BELİRTİLER
1. Yürüme gecikir. Bir yaşına geldiği halde yürümeye başlamayan çocuklarda başka tanı konuluncaya kadar veya kalça çıkığı olmaığı anlaşılıncaya kadar kalça çıkığı olarak düşünülür. Yürüme tek taraflı çıkıklarda 1,5 , iki taraflı çıkıklarda 2 ya da daha geç yaşa kadar uzayabilir.
2. Trendelenburg Belirtisi: Ayakta duran çocuk, çıkık taraftaki bacağı üzerinde tek ayak üzerinde durduğunda pelvis, sağlam tarafa doğru eğilir. Halnuki; sağlam ayağı üzerinde duran çocukta pelvis horizontal düzlemde kalacaktır. Bunun nedeni, trokanter majör yukarı doğru yer değiştirdiğinden, pelvitrokanteriyen kasların yapışma yerleri birbirine yaklaşmış ( boyları kısalmış ) ve kontraksiyon kuvvetleri azalmıştır. Çıkık taraftaki kas gücü pelvisi horizontal düzlemde tutmakta yetersiz kalınca, pelvis sağlam tarafa eğilir. Böylece çocuk topallayarak yürür. Bu belirtiye tek taraflı trendelenburg topallaması pozitif denir. Çıkık iki taraflı ise hem sağa hem sola topalladığı görülür. Ördek vari bir yürüyüş vardır.
CİHAZLAR
• PAVLİK HARNES
Kalça çıkığının en önemli ve en iyi cihazı budur. Hiçbir metal parçası yoktur. Çıkığın her safhasında kullanılabilir. Displazide % 90 – 100’e varan başarı kaydedilmiştir. Dislokasyonlarda ise bu oran % 85 olarak belirtilmiştir.
En iyi sonuçlar 8 ay öncesinde kullanıldığında elde edilmiştir. Çocuk yürümeye başladıktan sonra kullanılmamalıdır. Pavlik Harnes ortalama olarak 4 ay kullanılmalıdır. Bu dönem içinde başarı sağlanamadığı taktirde daha rijit bir ortez kullanılır.
Pavlik Harnes kalçada dinamik bir koreksiyon sağlamaktadır. Çocuğun pozisyonu fetal dönemdeki pozisyon gibidir. Böylece ana rahmindeki gelişmesini tamamlar.
Pavlik Harnes’in Kontraendikasyonları
1. Dokuzuncu aydan sonra kullanılmaması tavsiye edilir.
2. Çocuk ayakta durabiliyorsa kullanılmamalıdır.
3. Ortoloni manevrası ile redükte edilemeyen kalçalarda kullanılmamalıdır.
4. Artrogiboziste
5. Osteogenezis imperfekta
6. Kapsüler laksitede
• FREJKA YASTIĞI
Hiç metal parçası yoktur. Çok rijit olmayan hafif vakalarda ve ilk aylarda kullanılır. Frejka yastığı 3 parçaya bölünebilen dikdörtgen bir yastıktır. Umblikusun üstünden başlayıp alttan geçip sakrum üstüne kadar uzanır. Genişliği, bebeğin bacaklarını fleksiyon ve abduksiyona getirdiğimizde niki popliteal bölge arasındaki mesafeden 1 cm kadar eksik olmalıdır. Arkada skapula çevresinde çapraz yapan iki uzun bant vardır. Bu, omuzu çevreler, yastığı ön kısmına kadar gelinip tokalanır. Adduksiyon kısalığı olan vakalarda kullanılmaması gerekir. Ayrıca bu ortez sadece kalça displazisinde kullanılan bir ortezdir.
• VON ROSEN
Von Rosen H harfine benzeyen orta derece kalça çıkıklarında kullanılan bir ortezdir. Genellikle boyutları uygun, ince alüminyumdan yapılan ve deri ile kaplanan bir ortezdir. Çocuğun kalçasına fleksiyon, abduksiyon ve eksternal rotasyon pozisyonu verilir. Pasif koreksiyon, çocuğun rahatlıkla temizliğine izin vermesi ve ortezle çocuğun emekleyebilmesi avantaj sağlar. Fakat bu ortezde fleksiyon, abduksiyon ve eksternal rotasyon derecesi ayarlanamamaktadır. Mastoid çıkıntıya bası yapmaması gerekir. Literatürde fasial paralizi vakalarına rastlanmaktadır.
• KALÇA ABDUKSİYON CİHAZI
Bazı yerlerde Von Rosen olarak da geçer. Belde bir pelvik kemer, kenarlardan uzanan iki metal bar ve iki uyluk bandından ibarettir. Bu metal barların açısı ile kalça fleksiyon ve eksternal rotasyonda tutulur. Pasif koreksiyon sağlayan cihazdır. Kalçayı tam stabilize eder. Kalça abduksiyon cihazı ile çocuk hem oturabilir, hem de emekleyebilir. Kalçaya verilecek açı yanlardaki barlarla sağlanır. Kısalmış adduktör kasları fazla germemek için düşük açılarla başlanmalıdır.
• İLFELD CİHAZI
Bu ortezde iki uyluk bandı ve bunları ayıran bir metal çubuk vardır. metal çubuğun boyu ayarlanabilir. Ameliyatlardan sonra sık kullanılan ortezlerdendir.
• DENİS BROWN
Çocuk oturmaya veya ayağa kalkmaya başladığında Pavlik Harnes’in yerine kullanılır.
• SPLİT RUSSEL’S TRAKSİYONU
Geç dönemlerde pasif traksiyon ile koreksiyon yapılmaya çalışılır.
Cihazlamanın dışında fizyoterapist İliopsuas, kalça adduksiyonuna ve pelvofemoral kaslarda kısalık oluşmasından dolayı bu kaslara uygun germe egzersizleri vermelidir. Kalça abduksiyonuna ve ekstansiyonuna ise kuvvetlendirme egzersizleri verilir. Bunun dışında denge ve yürüme eğitimi tedaviye eklenmelidir.