Milli Varlığa Yararlı Cemiyetler (Milli Cemiyetler)

Türk milleti, Mondros’tan sonra başlayan işgaller üzerine haklarını savunmaya başlamıştır. Osmanlı hükümetinin olaylara kayıtsız kalması milletin harekete geçmesine neden olmuştur.Türk yurdunun parçalanmasını önlemek için çeşitli bölgelerde milli amaca hizmet edecek nitelikte mahalli cemiyetler kurulmuştur.Bu cemiyetlere genel olarak Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri (Hakları Savunma Dernekleri) adı verilmiştir
Kuruluş Nedenleri

• İşgallere, işgalcilere ve zararlı cemiyetlere tepki,
• İşgaller karşısında padişah yönetiminin bir şeyler yapmayışı,
• Halkın kendisini bilinçli bir şekilde örgütlenerek koruma isteği.
• Milliyetçi bilincin gelişmiş olması.

Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ( 7 Kasım 1918 )

• Trakya’nın Yunanlara verileceği endişesi ile Edirne’de kurulmuştur.
• Osmanlı Devleti parçalandığı takdirde Batı Trakya ile birleşerek, Trakya Cumhuriyeti’ni kurmayı amaçlamıştır. Zamanla Kuva-i Miliye hareketine dönüşecek olan silahlı mücadeleyi esas almıştır.
• Doğu Trakya’nın Yunanistan’a verilmesini önlemek ve Mavri Mira’nın zararlı faaliyetlerini önlemek amaçlarındandır.
• Mondros’tan sonra kurulan ilk direniş cemiyetidir
• Lüleburgaz, Edirne kongrelerini düzenlemişlerdir. Edirne Kongresi’nde (9-13 Mayıs 1920) TBMM’ye bağlılık kararı almıştır.

İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti (1 Aralık 1918)

• İzmir’de Nurettin Paşa tarafından kuruldu. Bu cemiyetin ilk adı “Müdafaa-i Vatan Heyeti”dir.
• İzmir’in Yunanlara verilmesini engellemek amacı ile kurulmuştur.
• Zamanla (Alaşehir Kongresinden sonra) İstanbul’da da etkinlik gösteren bu cemiyet,ulusal mücadeleye yardımcı gizli cemiyetlerle anlaşarak,Anadolu’ya silah ve cephane kaçırılması işinde yardımcı olmuştur.
• Basın yolu ile sesini duyurmaya çalışmıştır.
• İttihatçı ve Bolşevik olmakla suçlanmışlar, düzenli bir cemiyet olamamışlardır.
• Cemiyet ismini İzmir’in işgal edileceği haberinin alınması üzerine “İzmir Reddi İlhak Cemiyeti” olarak değiştirmiştir.

İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti

• İzmir’in işgali üzerine kurulmuştur. İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti işgalden bir gün önce bu ismi almıştır.
• I.ve II. Balıkesir Kongresi ile Alaşehir Kongresi’ni düzenlemişlerdir.
• Yunan işgaline fiilen karşı koymuş bir cemiyettir
• Kuvay-i Milliye hareketinin başlamasını da sağlamıştır

Kilikyalılar Cemiyeti (21 Aralık 1918)

a)İstanbul’da Ali Fuat Paşa’nın gayretleri ile kurulmuştur.
b)Adana ve çevresinin Ermenilere verilmesini engellemek ve Fransız işgalinden korumak için kurulmuştur.
c)Bölgedeki ulusal güçleri birleştirmek içim 30 Mayıs 1920’de Pozantı Kongresi’ni düzenlemiştir.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti (12 Şubat 1919)

• Merkezi Trabzon olmak üzere Trabzon ve çevresinde Pontus Rum Devleti’nin kurulmasını engellemek için kurulmuştur.
• Erzurum Kongresinden sonra Doğu Anadolu Cemiyetinin bir şubesi haline gelmiştir

Trabzon Havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti

• Trabzon ve çevresinde bağımsız bir Türk Devleti kurmak amacı ile kurulmuştur.
• İlk kurulduğunda padişaha bağlı iken daha sonra Milli Mücadele’ye katılmıştır.

Doğu Anadolu (Şark Vilayetleri) Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

• 4 Aralık 1918’de İstanbul’da kuruldu.
• Merkezi İstanbul’da bulunan bu cemiyet daha sonra Erzurum ve Elazığ da şubeler açmıştır.
• Doğuda bağımsız bir Ermeni Devleti’nin kurulmasını engellemek için kurulmuştur. Ermenilerin Doğu Anadolu'da nüfus olarak çoğunlukta olmadığını açıklamıştır.
• Cemiyet Ermenilerle mücadele etmek, Doğu illerinde Türklerin Ermenilere sayıca üstün olduğu kadar tarih, kültür ve uygarlık yönüyle de üstün olduğunu kanıtlamak için Fransızca Le Pays, Türkçe Hâdisât ve Albayrak gazetelerini çıkarmıştır.
• Cemiyet şu kararları almıştır: Kesinlikle Doğu Anadolu’dan göç edilmeyecek. Doğu illeri bir saldırıya uğrarsa birleşilecek. Bilim, din ve ekonomi alanında teşkilatlanılacak.
• Doğu Anadolu'da Türk ve Müslüman nüfusun fazla olduğunu belirtmiş ve Doğu Anadolu'nun bütünlüğünün korunmasını savunmuştur.
• Erzurum Kongresi'ni düzenlemişlerdir.
• Mustafa Kemal, Sivas Kongresinde Ulusal Dernekleri bu cemiyet aracılığı ile birleştirmiştir.
En etkili olan cemiyettir.

Milli Kongre Cemiyeti (29 Kasım 1918)

• II. Meşrutiyet döneminde Türkçülük fikrini ve Türk milliyetçiliği hareketini Milli Eğitim vasıtalarıyla yaymak amacıyla kurulan “Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti” üyeleri tarafından İstanbul’da kuruldu.
• Partiler üstü bir cemiyet olarak kurulan Milli Kongre Cemiyeti’nin amacı; Türkler hakkında dünyada yapılmış ve yapılmakta olan propagandalara yayın yoluyla karşı koymak ve Türk milletinin haklarını, tarihi vazifelerini, medeni vasıflarını belirtmekti.
• 1919 yılında Milli Kongre Türkler hakkında tanınmış yazarların sözlerini, dünya kamuoyunda Türklerin durumu ve Ermenilerin Müslümanlara yaptıkları zulümler hakkında vesikalar ve Fransızca eserler yayımlayarak etkili olmuştur.
• Türk vatanının kurtuluşu için bütün kurum ve cemiyetlerin birleşmesi gerektiğini belirtiyordu. Çünkü Türk milleti, ancak bu birlik ve dayanışmayı sağladığında başarıya ulaşacaktı
• “Kuva-yı Milliye” deyimini ilk kullanan cemiyettir.

Anadolu Kadınları Müfaaa-i Vatan Cemiyeti

• 5 Kasım 1915’te Sivas’ta kuruldu.
• Vatanın bütünlük ve bağımsızlığı uğrunda bütün Anadolu’nun birliği çalışmak gayesiyle mitingler ve kongreler düzenlemiştir.
• Vatanın savunmasında kadınların da üzerine büyük görevler düştüğünü belirterek kadınların görevlerini yapmaya hazır olduklarını vurgulamışlardır.

Gizli Karakol Cemiyeti

• İstanbul'dan Anadolu'ya silah ve Cephane kaçırılmasında önemli bir rol oynadı.

Milli Cemiyetlerin Ortak Özellikleri

• Mondros Ateşkes Antlaşmasına ve işgallere bir tepki olarak ortaya çıkmışlardır.
• Azınlıkların taşkınlıklarına karşı kurulmuşlardır.
• Cemiyetlerin tabanını çoğunlukla eski İttihatçılar oluşturmuştur.
• Cemiyetlerde “Türklük” duygusu ön plandadır.
• Cemiyetler yalnız bulundukları bölgeleri kurtarmak için kurulmuş olup programları vatanın bütünlüğü özelliğini taşımazlar (Bölgesel amaçlarla kurulmuşlardır).
• Genellikle basın ve yayın yoluyla mücadele etmişlerdir. Ancak işgallerle birlikte silahlı mücadeleye başlamışlardır.
Yayın yoluyla bulundukları bölgelerde, Türklerin çoğunlukta olduklarını dünya kamuoyuna duyurarak işgallerin haksızlığını savunmuşlardır.
• Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenmesine katkıda bulunmuşlardır.
• Yeni bir Türk Devleti kurma amacı taşımazlar (Trakya Paşaeli Cemiyeti hariç).
• Düşmanı belli bir süre oyalamışlardır.
• Ulusal bilincin gelişmesine, yayılmasına, canlı tutulmasına kaynak olmuşlardır.
• Halkın savaşı maddi ve manevi yönden desteklemesine öncülük etmişlerdir.
• Bu cemiyetler kendiliklerinden oluşmuşlardır. Hükümet ya da her hangi bir organın katkısı yoktur.
• Birbirlerinden kopuk ve bağımsız hareket etmişlerdir. Milli Cemiyetler; Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı ile birleştirilmiştir.
• Cemiyetler yöresel kongreler düzenleyerek siyasi ve silahlı mücadeleler yapmışlardır.
• Yararlı cemiyetlerin başlangıçtaki en büyük eksikliği merkezi bir otoriteden ve birlikten yoksun olmalarıdır. Erzurum Kongresinde giderilmeye başlayan bu eksiklik, Sivas Kongresinde bütün derneklerin bir çatı altında toplanmasıyla tamamen giderildi.
• Yararlı cemiyetler genellikle İstanbul ve çevresinde kurularak faaliyet göstermiştir. İstanbul’da kurulmalarının en önemli nedeni, devletin merkezi olmasından dolayı haberleşme ve ulaşımın kolay olmasıdır Ayrıca basın ve yayın merkezi olması da etkilidir
Cemiyetlerin hemen hemen hepsinin kuruluşunda dayandıkları nokta Wilson İlkeleri’dir.

Milli Varlığa Yararlı Cemiyetler (Milli Cemiyetler) Hangileridir?

Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra, İstanbul Hükümeti halka karşı sorumluluklarını yerine getiremeyince, vatansever Türk aydınları tarafından kurulan bu cemiyetler yurdun farklı yerlerinde oluşmuştur. Milli varlığa yararlı cemiyetlerimizi ve ne amaçla kuruldukları hakkında kısaca maddeler halinde tanıyalım;

Trakya Paşaeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti (7 Kasım 1918)

Kurulan ilk Milli Varlığa Yararlı Cemiyet’tir. 7 Kasım 1918’de Edirne halkı tarafından kurulmuştur. Edirne ve çevresinin Yunanistan tarafından işgal edilmesine karşı mücadele etmek için kurulmuştur. Doğu Trakya’nın hem tarih, hem kültür, hem de milliyet bakımından Türk olduğunu tüm dünyaya ispatlamak için hukuki çalışmalar başlatmış, gerekli yayınları yapmışlardır. Edirne ve Lüleburgaz Kongreleri’ni düzenlemişlerdir. Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılması durumunda bile Doğu Trakya’yı Yunanlılar’a vermeyerek burada gerekirse bir Türk Devleti kurmayı amaçlamışlardır.

İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti (1 Aralık 1918)

1 Aralık 1918’de kurulmuştur. İzmir’in Yunanistan’a verilmesini silahsız olarak engellemeye çalışan cemiyettir. Paris Barış Konferansı’nda, İzmir’in Yunanistan’a verilmesi karara bağlandıktan sonra İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştur. İlk hedeflerinden birisi de, Batı Anadolu’daki bütün şehirlerin Türk şehirleri olduğunu ve Türkler’in elinde kalması gerektiğini bütün dünyaya açıklamaktır.

İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti, kendisi direkt olarak silahlı mücadeleye katılmamasına rağmen, Kuva-yi Milliye üyeleriyle işbirliğine girerek onlara gizlice silah ve cephane göndermiştir. Bilmemiz gerekiyor ki o dönem Kuva-yi Milliye tüm bu faaliyetlerini gizli olarak yürütmekteydi. 14 Mayıs 1919 tarihinde ise adını değiştirerek İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti adını almıştır. Bu adı aldıktan sonra, silahlı mücadeleye de girişmiştir.

İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti

İzmir işgal edilmeden Müdafaa-i Vatan adıyla çalışmalarını sürdürürken, Yunanlıların İzmir’i işgal etmesinin ardından İzmir Redd-i İlhak Cemiyeti adını almıştır. İzmir’de kurulan ve Anadolu’nun ilk milis gücü olan Kuva-yi Milliye’nin kurulmasında baş rolü oynamışlardır. Bu şekilde İzmir’i sadece hukukla değil aynı zamanda silahla da korumaya başlamışlardır. Balıkesir’de ve Alaşehir’de kongreler düzenlemişlerdir.

Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (4 Aralık 1918)

Doğu Anadolu’yu savunmak için kurulmuştur ancak kuruluş yeri İstanbul’dur. Daha sonra Erzurum ve Elazığ’da da çalışmalar başlatmıştır ve merkez binasını Erzurum’a taşımıştır. Asıl amacı, Ermeni tarafından işgal edilen Doğu Anadolu’yu kurtarmak için, vatansever halkı örgütlemektir. Doğu Anadolu’da yaşayan Türk ve Müslüman halkın hiçbir koşul altında bu bölgeyi terk etmemeleri emrini vermişlerdir. Çünkü Ermenilerin amacı Türkleri bu bölgeden kovarak nüfus üstünlüğünün Ermenilere kalmasını sağlamaktı. Bu sayede, Wilson İlkeleri’nde belirlenen karar gereğince, o bölge Ermeni nüfusun çoğunluğundan dolayı Ermenilere verilme tehlikesi vardı ve Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Ermenilerin bu planını bozmuştur.

Kilikyalılar Cemiyeti (21 Aralık 1918)

Çukurova Bölgesi’ni Ermeni ve Fransızlar’dan kurtarmak için Ali Fuat Paşa’nın çabaları sonucunda, 21 Aralık 1918 tarihinde kurulmuştur. İlk önce İstanbul’da kurulmuştur daha sonra çalışmalarına Anadolu’da devam etmiştir.

Milli Kongre Cemiyeti (29 Kasım 1918)

İstanbul’da çeşitli derneklerin, cemiyetlerin, partilerin, fakültelerin ve yardım kuruluşlarının bir araya gelmesiyle kurulmuştur. Kurulmasına Milli Talim ve Terbiye Kurulu üyeleri ön ayak olmuştur. Diğer cemiyetlerin aksine bölgesel değil; ulusal bir cemiyetir. Anadolu’nun bütün topraklarının savunulmasını amaçlamıştır. İzmir’de kurulmuş silahlı vatansever halk örgütüne “Kuva-yi Milliye” adını ilk koyan cemiyet, Milli Kongre Cemiyeti’dir.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk Milliye Cemiyeti (12 Şubat 1919)

Karadeniz’de Pontusçu Rumlara karşı mücadele vermek amacıyla kurulmuştur. Kuruluş tarihi 12 Şubat 1919’dur. Trabzon’da kurulmuştur.

Kars İslam Şurası

Anadolu’nun doğusunu ele geçiren Ermeniler’e karşı mücadele etmek için kurulmuştur. Erzurum Kongresi’nde de temsil edilmişlerdir.

Vahdet- i Milliye Cemiyeti

Amacı, bölgesel olarak kurulmuş olan milli cemiyetleri tek çatı altında toplamaktı. Bu ülküleri daha sonra gerçekleşmiştir.

Milli Müdafaa Cemiyeti

Amacı, işgal kuvvetlerine karşı mücadele eden halka silah ve cephanelik temin etmektir.

Milli Karakol Cemiyeti

İstanbul’dan Anadolu’ya silah kaçırarak, Kuva-yi Milliye üyelerine vermeyi ve onları güçlendirmeyi amaçlamıştır.

Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti

Mustafa Kemal’in direktifi üzerine Sivas Valisi Reşit Paşa’nın eşi Melek Hanım tarafından kurulmuştur. Kurtuluş Mücadelesi için kadınların desteğini toplamayı amaçlamıştır.

Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Bu milli cemiyetlerin tamamı hem daha da güçlenmek hem de Anadolu’yu tamamen kurtarmak için daha sonra “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında toplanmışlardır.