Omurga ve omurilik anatomisi

Omurga, bir taraftan vücudumuzun dik durmasını, diğer taraftan da içindeki kanaldan geçen omuriliğin korunmasını sağlayan kemik zincirine verilen addır. Omurilik ise beyin kökünden başlayarak, kuyruksokumuna kadar uzanan ve beyin ile organlar arasındaki irtibatı sağlayan merkezi sinir sistemine verilen addır. Spinal cord (kord okunur), ya da medula spinalis olarak da adlandırılan omurilik, beyinden gelen cevapları da beyne cevapları da beyne iletmektedir. Bu bakımdan organların bütün motor, (yani hareket faaliyetleri) ve duyu (his) faaliyetleri omurilik tarafından yaptırılır ve kontrol edilir. Omurilik bunun yanında tek başına refleksleri de kontrol etmektedir.

33 kemikten oluşan omurga sistemimizin her birine vertebra (omur) adını vermekteyiz. Bu omurların bulundukları bölgeye göre şekilleri bazı farklılıklar göstermekle birlikte genel anatomik yapıları aynıdır. Bu şekil farklılıklarına göre sınıflanan omurlar 5 grupta ele alınmaktadır.

Buna göre;

1. Cervikal ( Dorsal) Vertebraları 7 tane

2. Torakal Vertebraları 12 tane

3. Lomber Vertebraları 5 tane

4. Sakral Vertebraları 5 tane

5. Coxgeal Verttebraları Birbirine yapışık halde 3-4 tane

1. Cervikal Vertebraları;

Kafatası bitim noktasından başlayıp, ensekköküne kadar uzanan boyun bölgesindeki 7 omur cervikal vertebraları olarak adlandırılmaktadır. Kollar, ellerin motor (yani hareket ve duyu (his) faaliyetleri omuriliğin bu seviyedeki bölgeleri tarafından kontrol edilmektedir. Eğer omurgada meydana gelen bir hasar bu bölgede omuriliğe zarar verirse, vücudun kollar ve aşağısındaki bölgeleri felç olacaktır. Quardipleji (kuardipleji) olarak adlandırılan bu felç türünde solunum hareketini kontrol eden kaslar da etkileneceği için ölüm riski de söz konusu olabilir.

2. Torakal (Dorsal) Vertebraları;

Ense kökünden başlayıp, kaburgaların omurgayla birleştiği son noktaya kadar olan 12 vertebraya verilen addır. Bu omurlar; gövde bölgesine ait motor ve duyu kontrol etmektedir. Eğer hasar bu bölgede gerçekleşir ve bir felç yaşanırsa, gövde ve aşağısında kalan bölgede, yani ayaklar, genital ve seksüel yetenekler üzerindeki kontrol ortadan kalkacak, (bacaklar ve ayaklar işlev kaybedeceği için) paraplejik felç yaşanacaktır.

3. Lomber Vertebraları;

Torakal vertebraları sonra bel bölgesini tutan 5 tane vertebraya lomber vertebraları adı verilmektedir. Lomber vertebraları bir hasar bir hasar omuriliğe bası yaparsa paraplejik felç yaşanacak; bacaklar ve aşağı bölgede kalan fonksiyonlar, yani genital ve seksüel yetenekler üzerindeki kontrol ortadan kalkacaktır.

4. Sakral Vertebraları;

Kuyruk sokumu bölgesindeki 5 vertebraya verilen addır. Bu vertebralar, (diz altında kalan) aayakları ve seksüel- genital işlevleri kontrol eder. Bu bölgede yaşanacak bir hasar sonucunda ayaklar ve genital - seksüel fonksiyonlarda duyu ve motor faaliyetler kaybedilecektir.

5. Coxygeal Vertebraları;

Kuyruksokumunun uç kısmında, birbirine yapışmış ve güdükleşmiş halde uzanan 3-4 vertebraya verilen addır. Bu vertebralar tek başlarına bir bölgeyi kontrol etmemekte, burada yaşanacak travmalar belirgin bir felce yol açmamakta, ancak sadece ayaklarda işlev bozuklukları olabilmektedir.

Bu şekilde sınıflandığında omurların içte kalan tambur şeklindeki oval kısımlarına corpus, sağında ve solunda kalan çıkıntılarına çıkıntı, arka kısmında kalan boynuz şeklindeki uzantıya da spinöz çıkıntı adı verilmektedir.

Vertebralar, birbirlerine aralarındaki discus (diskus okunur) adı verilen yastıklarla bağlanmaktadır. Disklerin omurga sistemi içindeki rolü, kemiklerin birbirine değerek aşınmasını önlemek ve omurga hareketine müsaade eden esnekliğe imkan sağlamaktadır. Omurga bunun yanında, her taraftan onu saran ve ligaman adı verilen bağ dokularıyla sıkı sıkıya sarılmıştır. Ligamanların ön bölgeyi tutanlarına onterior ligaman, arka bölgeyi tutanlarına da posterior ligaman adı verilmektedir. İşte bütün bu unsurlarla bir bütünlük oluşturan omurga sistemi stabil (yani sabitlenmiş) bir halde görevini tam olarak yapmakta ve omuriliği korumaktadır.

Başlangıçta da belirtildiği gibi, Omurilik, omurganın içerisinde yer almaktadır. Ancak omurilik bu kanal içerisinde; dura adı verilen bir zarla çevrili olan BOS’un yani beyin omurilik sıvısının içinde bulunmaktadır. BOS yani boyun omurilik sıvısı, spinal kordun dura ve kemiğe değmesini engelleyen bir hidrolik tampon görevi görmektedir.

Omurilik, anatomik olarak iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısım; C1’den L1-2’ye kadar uzanan ana parçadır. İkinci kısımsa; bu bölgeden aşağı kadar uzanan ve at kuyruğuna benzeyen sinir lifi demetinden oluşan ve cauda equina (kauda eqina okunur)adı verilen kısımdır. Anatomik olarak bu şekilde yapılan omurilik; organlarla bağlantıyı, vertebralar arasında uzattığı sinir kökleri vasıtasıyla kurar.

Toplam 31 çift sinir kökünün bölgelere göre dağılımı şöyledir;

1. Certikal Bölge 7+1=8 çift

2. Torakal Bölge 12 çift

3. Lomber Bölge 5 çift

4. Sakral Bölge 5 çift

5. Coxygeal Bölge 1 çift

Bu anatomik özelliklere sahip olan omurilik, bir hastalık ya da travmaya bağlı olarak baskıya uğrarsa, yani basıya maruz kalırsa işlevini yitirebilir. Bası yapacak hastalık ya da travma direkt omurilik üzerinde olabilmekle birlikte, bu durum daha çok, omurgada yani vertebra kemiklerinde gelişen bir hastalık veya travmanın etkisiyle olmaktadır. Özellikle bir kaza sonucu kırılan vertebralardan kopan kemik parçaları, vertebranın içinden geçen omuriliğe zarar vermekte (kesi oluşturarak) omurilik felcine sebep olmaktadır. Bu şekilde zarar gören omurilik hücreleri bir daha yeniden canlandırılamaz ve üretilemez.

OMURİLİK FELCİNİN SEBEPLERİ

Omurga ve omurilik anatomisi sayfasında ana hatlarıyla belirtilen omurilik işlevleri çeşitli sebeplerle kaybedilebilir. Omuriliğin işlevini kaybetmesi için hastalık ya da travmaya bağlı bir baskıya uğraması gerekir. Uğradığı bu baskı sonucu hasar gören bölgeler iletişim görevini yapamaz hale gelir. Daha başka bir deyişle organlarla beyin arasındaki irtibat hasar gören bölgeler ve aşağısında kaybedilir.

Omurilik Felcinin Sebepleri

A. Hastalıklar

Omuriliğin içinde çevresinde ve omurgada gelişen bir hastalığın omuriliği sıkıştırması baskıya uyğratması ya da zedelemesi sonucu omurilik felci ortaya çıkabilir. Bu bastalık grupları şu başlıklar altında toplanabilir;

1- (Tümörler) Urlar;

Omurga-omurilik bölgesinde oluşan urların omuriliğe baskı yapması sonucu omurilik felcine sebep olabilir.

2- Enfeksiyonları;

Omurga veremi (pott) menenjit vb enfeksiyon hastalıklarının omuriliği deforme etmesi sonucu omurilik felcinin oluşmasına sebep olur.

3- Yumuşak Doku Hastalıkları;

İleri Derecede omurga fıtıkları Omurgayı çevreleyen dokulardaki (Ligamanlar) deformasyonlar vb yumuşak dokularda gelişen hastalıklar da omurilik felci meydana getirebilir.

B. Travmalar

1- Trafik Kazaları

2- Yüksekten Düşmeler

3- Sportif Yaralanmalar (Sığ suya balıklama Atlama vb.)

4- Ateşli Silah Yaralanmaları

5- İş Kazaları

6- Doğal Afetler

OF'NİN ETKİLERİ

OMURİLİK ZEDELENMESİNİN DÜZEYLERİ

Tetraplegia;

Omuriliğin boyundan zedelenmesi sonucu kolların hareketigövdenin hissibacakların hareketi tamamen yok olur. Kişi nefes alma ve öksürmede güçlük çeker. Yüzünü boynunu omuzlarını ellerini ve kollarını hissedebilir fakat gövdesini ve bacaklarını hissedemez.

Parapleji;

Parapleji genel olarak boyundan aşağıdaki kısımlarında meydana gelen zedelenmelere bağlı olarak gerçekleşen felçl türüdür. paraplejide temel olarak bacakların oynatılamamakla birlikte jhasarın seviyesine göre iki kategoride ele alınmaktadır.

High Paraplegia;

Sırtın üst kısmında oluşan omurilik zedelenmesi gövde hareketlerinin kısmi bacakların hareketinin ise tamamen kaybına sebep olur. Kişi belden yukarı gövdesini hissedebilir fakat karın bölgesi ile bacaklarını hissedemez.

Low Paraplegia;

Sırtın alt kısmında oluşan omurilik zedelenmesi bacakların hareketinin tamamen ve ya kısmen kaybına sebep olur. Omurilik zedelenmesini hangi düzeyde olursa olsun kişi bağırsak ve idrar torbasının kontrolünde güçlük yaşar.

OMURİLİK ZEDELENMESİNİN DERECELERİ

Omurilikleri zedelenen insanlar oturabilme ve hareket edebilme özelliklerine göre 6 ayrı derecede sınıflandırılmıştır. Bu dereceler zedelenme seviyesine diğer hastalık ya da hasarlara yaş cinsiyet fiziksel yapı motivasyon ve çevreye bağlıdır. Aynı şekilde kişinin omurilik felcini kabullenip hayatını bu gerçekle ve de en iyi şekilde geçirme kararına bağlıdır. Kişinin ailesinin arkadaş çevresinin ve sağlık görevlilerinin de cesaretlendirici ve destekleyici olmaları büyük önem taşır.

1''den 5''e kadar olan dereceler "tetraplegia" nın farklı sınıflarıdır.

1. DERECE

· Diğer kişinin desteği olmadan tek başına oturamaz.

· Her hareket için dış desteğe ihtiyaç duyar.

2. DERECE

· Dirseklerini dik tutarak kollarının ve ellerinin yardımıyla tek başına oturabilir.

· Kollarını kaldıramaz.

· Her zaman yanında bir yardımcı bulunmalıdır.

3. DERECE

· Sadece bir kolunu omuz hizasının altına kadar kaldırabilir.

· Diğer kolunu kaldıramaz sadece destek almak için ona dayanabilir.

· Her zaman yanında bir yardımcı bulunmalıdır.

4.DERECE

· Bir kolunu omuz hizasından yukarıya kaldırabilir bükebilir.

· Bu esnada diğer koluyla sadece tutunarak destek alır.

· Kollarının desteği olmadan tek başına oturabilir.

5. DERECE

· Hiçbir yerden destek almadan oturabilir.

· İki kolunu da aynı anda her yöne hareket ettirebilir.

· Başlangıçta bu pozisyonda bir şey yapmak için yardımcı desteğine ihtiyaç duyabilir.

6. DERECE

· Hiç destek almadan oturabilir.

· Kollarıyla top atabilir ve top tutabilir.

· Yardımcıya ihtiyacı yoktur.

OMURİLİK ZEDELENDİKTEN SONRA İYİLEŞİR Mİ?

Omurilik zedelendikten sonra tekrar tedavi edilmez ve tekrar büyümez.

Eğer omurilik "omurga şoku" atlatabilirse birtakım iyileşmeler olabilir. Omurga şoku her omurilik zedelenmesinden hemen sonra ortaya çıkar omurilik çalışmasını durdurur ve kişi hareket edemez. Omurga şoku bir kaç saatten 6 haftaya kadar sürebilen bir zaman dilimi sürebilir ve bu şok esnasında omuriliğin ne derece zedelendiğini saptamak zordur.

Eğer omuriliğin şişme kanama çürümesi biterse birtakım iyileşmeler olabilir fakat iyileşme genelde omurilik zedelenmesinin ilk 6 aylık süresi içerisinde gerçekleşir. Omurilik tamamen zedelenmediyse kişi zedelenme tarihinden 2 yıl sonrasına kadar iyileşme belirtileri gösterebilir fakat aradan ne kadar çok zaman geçerse iyileşme şansı o kadar azalır. Eğer omurilik bir hastalık ve ya tümör sebebiyle zedelenmişse tamamen iyileşme ihtimali mevcuttur.


Omurilik Felçlileri Derneği