F
Fırtına
Guest
Amerikan kaynaklarına göre her yıl 15.000 kişi Omurilik Felçlisi (OF) olmaktadır. Bu kişilerin % 20 si kadındır ve yaş ortalamaları 26 dır. Ülkemizde 1992 yılında İstanbul’da yapılan bir çalışmada 152 yeni Omurilik Felçlisi olduğu saptanmış ve ülkemiz için yıllık yeni Omurilik Felçlisi sayısının ortalama 1400 olduğu öngörülmüştür.
Yine bu çalışmada Omurilik Felçlilerin % 75 inin erkek % 25 inin kadın olduğu ve yaş ortalamasının 33 olduğu görülmüştür. Son yirmi yıl içinde OF li kişilerin karşılaştığı sorunların tedavisi konusunda büyük gelişmeler sağlanmış ve bu kişilerin yaşam süreleri artmıştır, bundan sonra bu kişilerin yaşam kalitelerinin arttırılması önem kazanmaktadır. Bu grubun çoğunluğunu oluşturan genç erişkin grubunda cinsel konular rehabilitasyonda önemli yer tutmaktadır. Omurilik Felçli kişilerin çoğunluğunun genç olması bu kişilerin üreme ve cinsel aktif yaş grubunda olmaları demektir.
Cinsellik ve cinsel işlev genel anlamda kadın sağlığının bir parçasıdır. Kadın cinsel işlev bozukluğu sadece omurilik felçli kadınları değil toplumdaki tüm kadınları etkileyen bir sorundur. Amerika da yapılan bir anket çalışmasında kadınların yaklaşık % 60 cinsel sorunları olduğu saptanmıştır.
NORMAL CİNSEL YANIT DÖNGÜSÜ
Kadında cinsel yanıt döngüsü psikolojik, çevresel, ve fizyolojik ( hormonsal, damarsal, kasa bağlı, ve sinirsel ) etmenlerin karmaşık etkileşimiyle oluşur. Cinsel yanıt döngüsü cinsel istekle başlar.
Bir çok kadın için, klitoris cinsel duyarlılığın en fazla olduğu bölgedir, ve klitorisin uyarılması en yüksek cinsel uyarılmayı ve orgazmı sağlar. Diğer cinsel duyarlılığı olan bölgeler meme uçları, ense, meme, vajen dudakları ve daha az oranda vajenin kendisidir.
İstek;
Cinsel istek, cinselliği yaşama güdüsüdür. Cinsel istek psikolojik durum, çevresel faktörler, cinsel yönelim gibi birçok etkenden etkilenir.
Uyarılma;
Uyarılma fazı parasempatik sinir sistemi ile oluşur ve belirgin özelliği erotik duygular ve vajinal lubrikasyon (ıslanma) dur. Cinsel uyarılma vajene giden kan akımını arttırır, bu da vajende kan birikimine yol açar ve kılcal damarlardaki geçirgenlik artar. Vücut sıvısı bu kılcal damarlardan vajene geçer. Bunun yanı ısıra cinsel olarak uyarılmış kadında taşıkardi, hızlı solunum, kan basıncında yükselme, vücut ısısında hafif bir artış, memede dolgunluk, meme başında sertleşme gibi durumlarda izlenir. Bu faz sırasında, klitoris ve vajen dudaklarında dolgunluk oluşur vajen genişler, uzar ve rahim bir miktar yer değiştirir.
Plato;
Bu fazda, cinsel gerilim ve erotik duygular yoğunlaşır ve vajenin kanlanması ve lubrikasyon (sulanma) maksimuma çıkar. Memelerdeki şişme ve meme başındaki sertleşme artar. Vajen dudakları daha da şişer ve koyu kırmızı renk alır ve “orgazmik platform” u oluşturmak üzere kalınlaşır. Klitoristeki şişme artar ve klitorisin baş kısmı üzerindeki deriden kurtularak daha da uyarılabilir bir duruma geçer. Yeterli cinsel uyarı ile kadın orgazm noktasına ulaşır.
Orgazm;
Orgazm sempatik sinir sistemi tarafından oluşturulan bir kasılma yanıtıdır. Uyarılma fazında meydana gelen cinsel gerilimin aniden boşalması olarak kendini gösterir. Orgazm cinsel duygulanımların en yoğun olanıdır. Bu olay sırasında vajeni, makatı ve makat çevresini çevreleyen kaslarda bir çok kez refleks ritmik kasılmalar gerçekleşir. Bir çok kadın orgazm sırasında rahimde de kasılmalar olduğunu belirtmişlerdir. Yeterli klitoral uyarı ile erkeğin aksine kadınlar ilişki öncesi ve sonrası birden fazla orgazm yaşayabilirler.
Durgunluk;
Cinsel gerginliğin kalkmasıyla birlikte kadın bir rahatlama hisseder. Uyarılma safhasında meydana gelen değişiklikler eski halini alır. Rahim yerine döner, klitoris yumuşar, vajendeki dolgunluk azalır, bu yaklaşık 5-10 dakika alır.
Erkeklerde cinsel uyarıya yanıt olan penisin sertleşmesi benzeri klitoral ereksiyon ve vajinal lubrikasyon, refleks ve psikojenik olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
OMURİLİK FELÇİNE BAĞLI CİNSEL İŞLEV BOZUKLUĞUNDA TEDAVi SEÇENEKLERİ VE ÖNEMLİ NOKTALAR
- OF sonrası orgazm ve cinsel tatmin olasıdır.
- Kadınlar cinselliğin hayatlarında önemli bir yer tuttuğunun ayırtına varmalıdırlar. Durumlarına uygun birleşme pozisyonlarını denemelidirler. ilişki sırasında idrar ve gaita kaçırmaya karşı ne şekilde önlem alabileceklerini öğrenmelidirler.
- Genital bölgede his kaybı olsa da omuzlar, ense, meme, ağız gibi diğer erojen bölgelerin cinsel aktivitede rolü önem kazanmaktadır.
- Cinsel aktivitelerini sürdüren OF li kadınlar için doğum kontrol yöntemleri önem kazanmaktadır.
Örneğin; acı ve yanma hissi olmayacağı için rahim içi araç kullanımı sakınca doğurabilir, doğum kontrol hapları kanın pıhtılaşmasını arttırabileceğinden sakıncalıdır.
- Sipski ve ark. yaptıkları çalışmada OF li kadınlarda ağızdan alınan Sildenafil kullanımının cinsel uyarılmayı ve vajinal kan akımını arttırdığını göstermişler ve OF li kadınlardaki cinsel işlev bozukluğunda yararlı olabileceğini göstermişlerdir.
- Geçen yıl kullanıma sunulan ve erkeklerde cinsel işlev bozukluğunda kullanılan vakum cihazına benzeyen Eros-Ctd adlı cihaz klitorise negatif basınç uygulayabilen bir cihazdır, bu şekilde klitoral kan akımı artmakta ve klitoral uyarıyla birlikte vajen kan akımı ve vajinal lubrikasyon artmaktadır. Bu cihazın da OF li hasta grubunda kullanılma şansı vardır.
OMURİLİK FELÇLİ KADINLARDA MENSTÜRASYON VE HAMİLELİK
OF sonrası hamile kalabilme şansında herhangi bir değişiklik olmaz. OF ve hamilelilikle ilgili bazı önemli noktalar şöyle sıralanabilir;
Çocuğun prematüre (erken doğum) olma riski daha fazladır.
- T 10 seviyesi üzerindeki yaralanmalarda büyük oranda doğum ağrısız olacağı için erken doğum riskine karşı izleme 29 uncu haftada başlamalıdır. Kişi hastaneye 35. haftada yatırılmalı ve vajene yapılacak kesi için emilmeyen dikişler kullanılmalıdır.
- T 6 seviyesi üzerinde yaralanması olan kadınlarda, doğum, ve eğer çocuk doğunca emzirme tercih edilecekse Otonomik Disrefleksi riski mevcuttur. Bu grup OF li kadında en ideal yöntem epidural veya spinal anestezi uygulanmasıdır. Muhtemel doğumdan iki hafta önce OD yi engellemeye yönelik ilaçlar başlanmalı, mesane gerilmesini engellemek için sonda takılmalı, ve muayene ve kateter takılması sırasında anestetik madde kullanılması gereklidir.
- OF li kişiler hamilelik sırasında diğer kadınlara oranla daha yüksek oranda böbrek enfeksiyonu, solunum yetersizliği, trombofilebit riskine sahiptirler.
- Otonomik disrefleksi riski olan kadınlarda mutlaka sezaryen seçilmelidir.
- Kilo artışı olacağından bası yarası oluşma riski artacaktır.
- Hamilelikle birlikte mesane ve bağırsak düzeni değişebileceğinden önlemler buna göre alınmalıdır. Kabızlık daha belirgin hale gelebilir.
- Büyüyen rahim idrar torbasına bası yaparak idrar kaçmasına neden olabilir. Bu nedenle daha sık kateterizasyon gerekli olabilir.
Otonomik disrefleksi (OD) T 6 veya daha üst seviye omurilik hasarı olan kişilerde potansiyel hayati tehlike yaratabilecek tıbbi bir komplikasyondur (beklenmeyen ve istenmeyen durum) Bu hasar düzeyinin altındaki rahatsız edici bir uyarıya sinir sisteminin gösterdiği aşırı tepki olarak açıklanabilir. Bu rahatsız edici uyarılar mesanede idrar retansiyonu, kabızlık, seksüel uyarılar, kadında menstürasyon veya doğum, boşalma, cilt yaraları gibi durumlar olabilir.
OD nin bulguları oldukça kolay anlaşılabilir bulgulardır;
- Ani, şiddetli baş ağrısı,
- Yüzde kızarma, hasar seviyesinin üzerinde terleme, kasılmalar,
- Ciltte kızarıklık veya kabarmalar,
- Burun tıkanıklığı,
- Düşük nabız veya yüksek nabız,
- Nadiren baş dönmesi ve bulantı,
- Vücuttaki kılların dikleşmesi (piloereksiyon)
Bu bulguların nedeni kan basıncındaki ani artıştır. Bazen kan basıncı o kadar yükselir ki bu durum beyin kanaması, nöbet, nadiren ölüme bile yol açabilir.
Yine bu çalışmada Omurilik Felçlilerin % 75 inin erkek % 25 inin kadın olduğu ve yaş ortalamasının 33 olduğu görülmüştür. Son yirmi yıl içinde OF li kişilerin karşılaştığı sorunların tedavisi konusunda büyük gelişmeler sağlanmış ve bu kişilerin yaşam süreleri artmıştır, bundan sonra bu kişilerin yaşam kalitelerinin arttırılması önem kazanmaktadır. Bu grubun çoğunluğunu oluşturan genç erişkin grubunda cinsel konular rehabilitasyonda önemli yer tutmaktadır. Omurilik Felçli kişilerin çoğunluğunun genç olması bu kişilerin üreme ve cinsel aktif yaş grubunda olmaları demektir.
Cinsellik ve cinsel işlev genel anlamda kadın sağlığının bir parçasıdır. Kadın cinsel işlev bozukluğu sadece omurilik felçli kadınları değil toplumdaki tüm kadınları etkileyen bir sorundur. Amerika da yapılan bir anket çalışmasında kadınların yaklaşık % 60 cinsel sorunları olduğu saptanmıştır.
NORMAL CİNSEL YANIT DÖNGÜSÜ
Kadında cinsel yanıt döngüsü psikolojik, çevresel, ve fizyolojik ( hormonsal, damarsal, kasa bağlı, ve sinirsel ) etmenlerin karmaşık etkileşimiyle oluşur. Cinsel yanıt döngüsü cinsel istekle başlar.
Bir çok kadın için, klitoris cinsel duyarlılığın en fazla olduğu bölgedir, ve klitorisin uyarılması en yüksek cinsel uyarılmayı ve orgazmı sağlar. Diğer cinsel duyarlılığı olan bölgeler meme uçları, ense, meme, vajen dudakları ve daha az oranda vajenin kendisidir.
İstek;
Cinsel istek, cinselliği yaşama güdüsüdür. Cinsel istek psikolojik durum, çevresel faktörler, cinsel yönelim gibi birçok etkenden etkilenir.
Uyarılma;
Uyarılma fazı parasempatik sinir sistemi ile oluşur ve belirgin özelliği erotik duygular ve vajinal lubrikasyon (ıslanma) dur. Cinsel uyarılma vajene giden kan akımını arttırır, bu da vajende kan birikimine yol açar ve kılcal damarlardaki geçirgenlik artar. Vücut sıvısı bu kılcal damarlardan vajene geçer. Bunun yanı ısıra cinsel olarak uyarılmış kadında taşıkardi, hızlı solunum, kan basıncında yükselme, vücut ısısında hafif bir artış, memede dolgunluk, meme başında sertleşme gibi durumlarda izlenir. Bu faz sırasında, klitoris ve vajen dudaklarında dolgunluk oluşur vajen genişler, uzar ve rahim bir miktar yer değiştirir.
Plato;
Bu fazda, cinsel gerilim ve erotik duygular yoğunlaşır ve vajenin kanlanması ve lubrikasyon (sulanma) maksimuma çıkar. Memelerdeki şişme ve meme başındaki sertleşme artar. Vajen dudakları daha da şişer ve koyu kırmızı renk alır ve “orgazmik platform” u oluşturmak üzere kalınlaşır. Klitoristeki şişme artar ve klitorisin baş kısmı üzerindeki deriden kurtularak daha da uyarılabilir bir duruma geçer. Yeterli cinsel uyarı ile kadın orgazm noktasına ulaşır.
Orgazm;
Orgazm sempatik sinir sistemi tarafından oluşturulan bir kasılma yanıtıdır. Uyarılma fazında meydana gelen cinsel gerilimin aniden boşalması olarak kendini gösterir. Orgazm cinsel duygulanımların en yoğun olanıdır. Bu olay sırasında vajeni, makatı ve makat çevresini çevreleyen kaslarda bir çok kez refleks ritmik kasılmalar gerçekleşir. Bir çok kadın orgazm sırasında rahimde de kasılmalar olduğunu belirtmişlerdir. Yeterli klitoral uyarı ile erkeğin aksine kadınlar ilişki öncesi ve sonrası birden fazla orgazm yaşayabilirler.
Durgunluk;
Cinsel gerginliğin kalkmasıyla birlikte kadın bir rahatlama hisseder. Uyarılma safhasında meydana gelen değişiklikler eski halini alır. Rahim yerine döner, klitoris yumuşar, vajendeki dolgunluk azalır, bu yaklaşık 5-10 dakika alır.
Erkeklerde cinsel uyarıya yanıt olan penisin sertleşmesi benzeri klitoral ereksiyon ve vajinal lubrikasyon, refleks ve psikojenik olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
OMURİLİK FELÇİNE BAĞLI CİNSEL İŞLEV BOZUKLUĞUNDA TEDAVi SEÇENEKLERİ VE ÖNEMLİ NOKTALAR
- OF sonrası orgazm ve cinsel tatmin olasıdır.
- Kadınlar cinselliğin hayatlarında önemli bir yer tuttuğunun ayırtına varmalıdırlar. Durumlarına uygun birleşme pozisyonlarını denemelidirler. ilişki sırasında idrar ve gaita kaçırmaya karşı ne şekilde önlem alabileceklerini öğrenmelidirler.
- Genital bölgede his kaybı olsa da omuzlar, ense, meme, ağız gibi diğer erojen bölgelerin cinsel aktivitede rolü önem kazanmaktadır.
- Cinsel aktivitelerini sürdüren OF li kadınlar için doğum kontrol yöntemleri önem kazanmaktadır.
Örneğin; acı ve yanma hissi olmayacağı için rahim içi araç kullanımı sakınca doğurabilir, doğum kontrol hapları kanın pıhtılaşmasını arttırabileceğinden sakıncalıdır.
- Sipski ve ark. yaptıkları çalışmada OF li kadınlarda ağızdan alınan Sildenafil kullanımının cinsel uyarılmayı ve vajinal kan akımını arttırdığını göstermişler ve OF li kadınlardaki cinsel işlev bozukluğunda yararlı olabileceğini göstermişlerdir.
- Geçen yıl kullanıma sunulan ve erkeklerde cinsel işlev bozukluğunda kullanılan vakum cihazına benzeyen Eros-Ctd adlı cihaz klitorise negatif basınç uygulayabilen bir cihazdır, bu şekilde klitoral kan akımı artmakta ve klitoral uyarıyla birlikte vajen kan akımı ve vajinal lubrikasyon artmaktadır. Bu cihazın da OF li hasta grubunda kullanılma şansı vardır.
OMURİLİK FELÇLİ KADINLARDA MENSTÜRASYON VE HAMİLELİK
OF sonrası hamile kalabilme şansında herhangi bir değişiklik olmaz. OF ve hamilelilikle ilgili bazı önemli noktalar şöyle sıralanabilir;
Çocuğun prematüre (erken doğum) olma riski daha fazladır.
- T 10 seviyesi üzerindeki yaralanmalarda büyük oranda doğum ağrısız olacağı için erken doğum riskine karşı izleme 29 uncu haftada başlamalıdır. Kişi hastaneye 35. haftada yatırılmalı ve vajene yapılacak kesi için emilmeyen dikişler kullanılmalıdır.
- T 6 seviyesi üzerinde yaralanması olan kadınlarda, doğum, ve eğer çocuk doğunca emzirme tercih edilecekse Otonomik Disrefleksi riski mevcuttur. Bu grup OF li kadında en ideal yöntem epidural veya spinal anestezi uygulanmasıdır. Muhtemel doğumdan iki hafta önce OD yi engellemeye yönelik ilaçlar başlanmalı, mesane gerilmesini engellemek için sonda takılmalı, ve muayene ve kateter takılması sırasında anestetik madde kullanılması gereklidir.
- OF li kişiler hamilelik sırasında diğer kadınlara oranla daha yüksek oranda böbrek enfeksiyonu, solunum yetersizliği, trombofilebit riskine sahiptirler.
- Otonomik disrefleksi riski olan kadınlarda mutlaka sezaryen seçilmelidir.
- Kilo artışı olacağından bası yarası oluşma riski artacaktır.
- Hamilelikle birlikte mesane ve bağırsak düzeni değişebileceğinden önlemler buna göre alınmalıdır. Kabızlık daha belirgin hale gelebilir.
- Büyüyen rahim idrar torbasına bası yaparak idrar kaçmasına neden olabilir. Bu nedenle daha sık kateterizasyon gerekli olabilir.
Otonomik disrefleksi (OD) T 6 veya daha üst seviye omurilik hasarı olan kişilerde potansiyel hayati tehlike yaratabilecek tıbbi bir komplikasyondur (beklenmeyen ve istenmeyen durum) Bu hasar düzeyinin altındaki rahatsız edici bir uyarıya sinir sisteminin gösterdiği aşırı tepki olarak açıklanabilir. Bu rahatsız edici uyarılar mesanede idrar retansiyonu, kabızlık, seksüel uyarılar, kadında menstürasyon veya doğum, boşalma, cilt yaraları gibi durumlar olabilir.
OD nin bulguları oldukça kolay anlaşılabilir bulgulardır;
- Ani, şiddetli baş ağrısı,
- Yüzde kızarma, hasar seviyesinin üzerinde terleme, kasılmalar,
- Ciltte kızarıklık veya kabarmalar,
- Burun tıkanıklığı,
- Düşük nabız veya yüksek nabız,
- Nadiren baş dönmesi ve bulantı,
- Vücuttaki kılların dikleşmesi (piloereksiyon)
Bu bulguların nedeni kan basıncındaki ani artıştır. Bazen kan basıncı o kadar yükselir ki bu durum beyin kanaması, nöbet, nadiren ölüme bile yol açabilir.
