- Katılım
- Kas 9, 2010
- Mesajlar
- 16,299
- Tepkime Puanı
- 15
- Puanları
- 0
- Yaş
- 49
Omurilik yaralanması olan kişilerde sıklıkla karşılaşılan aşağıdaki durumların önlenmesi rehabilitasyon programının başarısı açısından önemlidir:
1- Üriner infeksiyonlar
2- Dekübitis ülserleri
3- Negatif kalsiyum dengesi ve ortostatik hipotansiyon
4- Eklem limitasyonları ve kontraktürlere bağlı deformiteler
5- Fonksiyonel kaslarda kuvvet kaybı
Omurilik yaralanması geçiren kişilerde fizyoterapi ve rehabilitasyon, birbirini takip eden ve birbirinden kesin çizgilerle ayrılmayan üç devrede incelenmektedir. Birinci Devre, hastanın yatakta olduğu akut veya subakut dönemdir. İkinci Devre, benzer problemi olan kişilerle birlikte yapılan grup tedavilerinin ağırlık kazandığı dönemdir. Üçüncü Devre ise, kişinin ortezler, koltuk değneği, baston veya tekerlekli sandalye ile ambulasyonunun sağlandığı dönemdir. Tüm devrelerde hastadan mümkün olduğu kadar aktif katılım beklenmektedir. Bu nedenle tedavinin etkinliği açısından hastanın psikolojik durumu ve motivasyonu önemlidir.
I. Birinci Devre:
Akut ve subakut dönemi içeren birinci devrede rehabilitasyon programı Tablo 2’de belirtilen amaçlar doğrultusunda aşağıdaki uygulamaları kapsamaktadır:
Tablo 2. Akut dönemdeki rehabilitasyon programının amaçları.
Deformitelerin ve dekübitis ülserlerin oluşmasını önlemek
Kas tonusundaki değişiklikleri kontrol altında tutmak
Kaslarda kısalıkların oluşumunu önlemek
Eklem tutukluklarını ve atrofinin gelişmesini önlemek
Venöz kan dönüşünü hızlandırmak
Kardiovaskuler ve respiratuvar sistemi desteklemek
1. Pozisyonlama:
Yatak içinde düzgün vücut postürünün mümkün olduğunca korunması; kas tonusundaki değişikliklerin (spastiste, rijidite vb.) neden olabileceği eklemlerdeki olası şekil bozukluklarının önlenmesi; kaslarda kontraktürlerin oluşmasının engellenmesi veya şiddetinin azaltılması, kontrol altına alınması amacıyla vücudun pozisyonlanması; gece splintlerinin (atel), örneğin, el splintleri, (Ankle Foot Orthosis)- AFO vb., vertebral kolon desteklerinin, örneğin, “collar”, gövde korsesinin kullanılması (Şekil 1).
Şekil 1. Gece ateli – (Ankle Foot Orthosis) AFO.
2. Dekübitüs ülserlerinin gelişiminin önlenmesi:
Uzun süre aynı pozisyonda kalmaya bağlı olarak dokuların baskı altında kalması sonucu gelişebilecek dekübitis ülserlerin önlenmesinde;
- Pozisyonlama ve verilen pozisyonun iki saatte bir değiştirilmesi ile dokulara binen yüklerin dağıtılması;
-Yatak içindeki hemşirelik bakımına özen gösterilmesi (dokuya zarar verebilecek kırışıklıkların en aza indirilebilmesi için çarşafların gergin, kıyafetlerin yumuşak pamuklu ve çok bol olmaması); yara açılma olasılığı yüksek kemikli bölgelerin örneğin, sakrum, trokanter majör, skapula, topuklar, lateral malleollerin vb. üzerine binen yüklerin azaltılması ve mekanik olarak dokuların beslenmesinin arttırılması için özel pansuman malzemelerinin, sünger, silikon, jel pedlerin; köpük veya sıvı dolu yatakların, dinamik basınç dağıtan hava-sıvı yataklarının kullanılması; cildin kuru ve esnek tutulması;
-Yara açılmış ise ultraviyole veya soft lazer ile yara tedavisi özellikle yapılması gerekenler arasında bulunmaktadır.
3. Egzersiz Uygulamaları:
- Eklem hareket genişliğinin korunması amacıyla duruma göre pasif, aktif asistif, aktif egzersizler yaptırılması;
-Yaralanma seviyesine göre etkilenmemiş olan kaslara kuvvetlendirme egzersizleri,
-Kontraindikasyon olmadığı durumlarda (örneğin, miyositis ossifikans) germe egzersizleri,
-Solunum egzersizlerinin verilmesi
-Hastanın yatak içinde hareketliliğini kolaylaştıran mobilite egzersizlerinin yaptırılması
4. Kendine Bakım Aktiviteleri
Giyinme, beslenme, hijyen gibi özbakım aktivitelerinde mümkün olan en üst seviyedeki bağımsızlık için yatak kenarında ve içinde pratik çalışmalar yaptırılması.
II. İkinci Devre:
Yaralanmanın şiddetine ve hastanın psikolojik durumuna göre farklılık gösterse de, bu devreye yaralanmayı takip eden 1-3 ay içinde geçilebilmektedir. Benzer durumda olan hastalara uygulanan grup tedavilerinin ağırlık kazandığı bu dönemde, hastanın özellikle fonksiyonel durumu, hafif dokunma, proprioseptif duyuları, kas tonusu incelenmekte ve tedavi programı elde edilen bilgilere göre yönlendirilmektedir. Kullanılacak ortezin ve destekleyici korselerin ölçüsü alınıp yapımına başlanan bu dönemde uygulanan tedavinin amacı, birinci devrede konu edilen problemleri önlemeye yönelik çalışmaları sürdürmek ve bu arada hastanın, fiziksel durumuna uygun bir fonksiyonelliğe ulaşmasını sağlamaktır (Tablo 3) (Şekil 2). Özellikle denge, ayakta durma, yürüme ve transfer aktiviteleri üzerinde durulan hastanın, geride kalan kas kuvvetine uygun bir ambulasyon seviyesine getirilmesi amaçlanmaktadır (Tablo 4).
Şekil 2. Uzun yürüme ortezi – “Knee Ankle Foot Orthosis” (KAFO)
Tablo3. Omurilik yaralanmalarında kullanılan ortezler.
Yaralanma Seviyesi
Ortez
İndikasyon
Her seviye
AFO ( Ankle Foot Orthosis)
Pozisyonlama, gece ateli
Sakral Seviye
AFO / Kısa Yürüme Ortezi
Düşük ayak
Lumbal Seviye
KAFO (Knee Ankle Foot Orthosis)
Ayakta durma, Yürüme
Alt Torakal Seviye
HKAFO (Hip Knee Ankle Foot Orthosis)
Yürümek ve ayakta durmak
Orta-Üst Torakal Seviye
Gövde Korsesi-KAFO
Yürümek ve ayakta durmak
Üst Torakal Seviye
Gövde Korsesi-HKAFO
Yürümek ve ayakta durmak
Servikal - Üst Torakal Seviye
“Tilt Table”
Ayakta durmak
Tablo 4. Omurilik yaralanmalarında fonksiyonel ambulasyon seviyeleri.
Ambulasyon Seviyesi
Yardımcı Cihaz/ Tekerlekli Sandalye
Yardımlı Yürüme Seviyesi
Kısa veya Uzun Yürüme Cihazları + Baston-Kanadiyen koltuk değneği – “Walker”
Tekerlekli Sandalye Seviyesi
Tekerlekli Sandalye veya Elektrikli Tekerlekli Sandalye, Hidrolik-Mekanik Liftler- Ev Teleferik Sistemi
Omurilik yaralanması geçiren kişilerin yardımcı cihaz ve destekler ile yürümeleri kaslar için iyi bir kuvvetlendirme egzersizi olduğu gibi, deformite ve kontraktürlerin gelişmesini önlemeleri bakımından da önemlidir. Aynı zamanda osteoporoz, miyozitis ossifikans, üriner sistem taşlarının oluşumu gibi rehabilitasyonu olumsuz yönde etkileyen durumların gelişmesini de engellemektedir. Bu nedenle yaralanma seviyeleri yüksek olduğu için yürümeleri mümkün olmayan tekerlekli sandalye seviyesindeki kişilerin, gün içinde en az iki saat ayakta durmaları gerekmektedir. Bu nedenle uzun yürüme cihazları, korseler, ayakta durma masaları veya özel teknolojik sistemler ile geliştirilmiş olan “walker”lar kullanılmaktadır (Şekil 3). Omurilik yaralanması geçiren kişilerin bu tip yardımcı cihazlar veya destekler ile yürümeleri ve ayakta durmaları, onlara fiziksel yararlar sağladığı gibi ,karşılarındaki kişiler ile yüz yüze durma olanağı sağlamakta, sosyalleşmelerini arttırmaktadır.
Şekil 3. Easy Walker (Thomashilfen)
III. Üçüncü Devre:
Bu devrede yardımcı cihazlar ile yürüme, ayakta durma, günlük yaşam aktivitelerinde (GYA) bağımsızlık elde etmek amacıyla yapılan çalışmalar, birinci ve ikinci devrelerin egzersizleri ile birlikte uygulanmaktadır. GYA ve mesleki aktivitelerde bağımsızlık sağlamak amacıyla dinamik el splintleri, başparmağı ve el bileğini fonksiyonel pozisyonda destekleyen statik el splintleri de kullanılmaktadır (Şekil 4). Üst servikal seviyeden yaralanması olan kişilerin bağımsızlığını arttırmak için sesli komutlar veya göz hareketleri ile kontrol edilebilen bilgisayar sistemleri, elektrikli tekerlekli sandalyeler; mekanik veya pnömatik liftler, ev içi teleferik sistemlerinin kullanılması önerilmektedir.
Şekil 4. Dinamik el splinti (Otto Bock)
Bu devrede hastaların grup tedavileri devam ederken, psikososyal olarak desteklenmeleri ve aynı zamanda fiziksel aktivitelerinin geliştirilmesi amacıyla spora yönlendirmeleri çok yararlı olmaktadır (Tablo 5). Hastanın yaralanmadan önce yapmış olduğu sporlara devam edebilmesi motivasyonu açısından önemlidir. Örneğin, önceleri tenis veya basketbol oynayan kişinin bu sporları tekerlekli sandalyesi ile yapmaya, voleybol oynayan kişinin oturma voleybolu oynamaya başlaması gibi. Yaralanma seviyesi ve içinde bulunduğu çevre şartları nedeniyle yeni bir spor dalı ile ilgilenmesi söz konusu olduğunda kişi fonksiyonel durumuna ve kişisel tercihlerine göre yönlendirmelidir.
Tablo 5. Omurilik yaralanması geçiren kişiler için önerilen sporlar (TS: tekerlekli sandalye ile)
Yüzme
TS Hokeyi
Atıcılık
Oturma Voleybolu
Okçuluk
TS Eskrim
Kayak
Yelken
TS Basketbol
Kano
TS Tenis
TS Masa Tenisi
1- Üriner infeksiyonlar
2- Dekübitis ülserleri
3- Negatif kalsiyum dengesi ve ortostatik hipotansiyon
4- Eklem limitasyonları ve kontraktürlere bağlı deformiteler
5- Fonksiyonel kaslarda kuvvet kaybı
Omurilik yaralanması geçiren kişilerde fizyoterapi ve rehabilitasyon, birbirini takip eden ve birbirinden kesin çizgilerle ayrılmayan üç devrede incelenmektedir. Birinci Devre, hastanın yatakta olduğu akut veya subakut dönemdir. İkinci Devre, benzer problemi olan kişilerle birlikte yapılan grup tedavilerinin ağırlık kazandığı dönemdir. Üçüncü Devre ise, kişinin ortezler, koltuk değneği, baston veya tekerlekli sandalye ile ambulasyonunun sağlandığı dönemdir. Tüm devrelerde hastadan mümkün olduğu kadar aktif katılım beklenmektedir. Bu nedenle tedavinin etkinliği açısından hastanın psikolojik durumu ve motivasyonu önemlidir.
I. Birinci Devre:
Akut ve subakut dönemi içeren birinci devrede rehabilitasyon programı Tablo 2’de belirtilen amaçlar doğrultusunda aşağıdaki uygulamaları kapsamaktadır:
Tablo 2. Akut dönemdeki rehabilitasyon programının amaçları.
Deformitelerin ve dekübitis ülserlerin oluşmasını önlemek
Kas tonusundaki değişiklikleri kontrol altında tutmak
Kaslarda kısalıkların oluşumunu önlemek
Eklem tutukluklarını ve atrofinin gelişmesini önlemek
Venöz kan dönüşünü hızlandırmak
Kardiovaskuler ve respiratuvar sistemi desteklemek
1. Pozisyonlama:
Yatak içinde düzgün vücut postürünün mümkün olduğunca korunması; kas tonusundaki değişikliklerin (spastiste, rijidite vb.) neden olabileceği eklemlerdeki olası şekil bozukluklarının önlenmesi; kaslarda kontraktürlerin oluşmasının engellenmesi veya şiddetinin azaltılması, kontrol altına alınması amacıyla vücudun pozisyonlanması; gece splintlerinin (atel), örneğin, el splintleri, (Ankle Foot Orthosis)- AFO vb., vertebral kolon desteklerinin, örneğin, “collar”, gövde korsesinin kullanılması (Şekil 1).
Şekil 1. Gece ateli – (Ankle Foot Orthosis) AFO.
2. Dekübitüs ülserlerinin gelişiminin önlenmesi:
Uzun süre aynı pozisyonda kalmaya bağlı olarak dokuların baskı altında kalması sonucu gelişebilecek dekübitis ülserlerin önlenmesinde;
- Pozisyonlama ve verilen pozisyonun iki saatte bir değiştirilmesi ile dokulara binen yüklerin dağıtılması;
-Yatak içindeki hemşirelik bakımına özen gösterilmesi (dokuya zarar verebilecek kırışıklıkların en aza indirilebilmesi için çarşafların gergin, kıyafetlerin yumuşak pamuklu ve çok bol olmaması); yara açılma olasılığı yüksek kemikli bölgelerin örneğin, sakrum, trokanter majör, skapula, topuklar, lateral malleollerin vb. üzerine binen yüklerin azaltılması ve mekanik olarak dokuların beslenmesinin arttırılması için özel pansuman malzemelerinin, sünger, silikon, jel pedlerin; köpük veya sıvı dolu yatakların, dinamik basınç dağıtan hava-sıvı yataklarının kullanılması; cildin kuru ve esnek tutulması;
-Yara açılmış ise ultraviyole veya soft lazer ile yara tedavisi özellikle yapılması gerekenler arasında bulunmaktadır.
3. Egzersiz Uygulamaları:
- Eklem hareket genişliğinin korunması amacıyla duruma göre pasif, aktif asistif, aktif egzersizler yaptırılması;
-Yaralanma seviyesine göre etkilenmemiş olan kaslara kuvvetlendirme egzersizleri,
-Kontraindikasyon olmadığı durumlarda (örneğin, miyositis ossifikans) germe egzersizleri,
-Solunum egzersizlerinin verilmesi
-Hastanın yatak içinde hareketliliğini kolaylaştıran mobilite egzersizlerinin yaptırılması
4. Kendine Bakım Aktiviteleri
Giyinme, beslenme, hijyen gibi özbakım aktivitelerinde mümkün olan en üst seviyedeki bağımsızlık için yatak kenarında ve içinde pratik çalışmalar yaptırılması.
II. İkinci Devre:
Yaralanmanın şiddetine ve hastanın psikolojik durumuna göre farklılık gösterse de, bu devreye yaralanmayı takip eden 1-3 ay içinde geçilebilmektedir. Benzer durumda olan hastalara uygulanan grup tedavilerinin ağırlık kazandığı bu dönemde, hastanın özellikle fonksiyonel durumu, hafif dokunma, proprioseptif duyuları, kas tonusu incelenmekte ve tedavi programı elde edilen bilgilere göre yönlendirilmektedir. Kullanılacak ortezin ve destekleyici korselerin ölçüsü alınıp yapımına başlanan bu dönemde uygulanan tedavinin amacı, birinci devrede konu edilen problemleri önlemeye yönelik çalışmaları sürdürmek ve bu arada hastanın, fiziksel durumuna uygun bir fonksiyonelliğe ulaşmasını sağlamaktır (Tablo 3) (Şekil 2). Özellikle denge, ayakta durma, yürüme ve transfer aktiviteleri üzerinde durulan hastanın, geride kalan kas kuvvetine uygun bir ambulasyon seviyesine getirilmesi amaçlanmaktadır (Tablo 4).
Şekil 2. Uzun yürüme ortezi – “Knee Ankle Foot Orthosis” (KAFO)
Tablo3. Omurilik yaralanmalarında kullanılan ortezler.
Yaralanma Seviyesi
Ortez
İndikasyon
Her seviye
AFO ( Ankle Foot Orthosis)
Pozisyonlama, gece ateli
Sakral Seviye
AFO / Kısa Yürüme Ortezi
Düşük ayak
Lumbal Seviye
KAFO (Knee Ankle Foot Orthosis)
Ayakta durma, Yürüme
Alt Torakal Seviye
HKAFO (Hip Knee Ankle Foot Orthosis)
Yürümek ve ayakta durmak
Orta-Üst Torakal Seviye
Gövde Korsesi-KAFO
Yürümek ve ayakta durmak
Üst Torakal Seviye
Gövde Korsesi-HKAFO
Yürümek ve ayakta durmak
Servikal - Üst Torakal Seviye
“Tilt Table”
Ayakta durmak
Tablo 4. Omurilik yaralanmalarında fonksiyonel ambulasyon seviyeleri.
Ambulasyon Seviyesi
Yardımcı Cihaz/ Tekerlekli Sandalye
Yardımlı Yürüme Seviyesi
Kısa veya Uzun Yürüme Cihazları + Baston-Kanadiyen koltuk değneği – “Walker”
Tekerlekli Sandalye Seviyesi
Tekerlekli Sandalye veya Elektrikli Tekerlekli Sandalye, Hidrolik-Mekanik Liftler- Ev Teleferik Sistemi
Omurilik yaralanması geçiren kişilerin yardımcı cihaz ve destekler ile yürümeleri kaslar için iyi bir kuvvetlendirme egzersizi olduğu gibi, deformite ve kontraktürlerin gelişmesini önlemeleri bakımından da önemlidir. Aynı zamanda osteoporoz, miyozitis ossifikans, üriner sistem taşlarının oluşumu gibi rehabilitasyonu olumsuz yönde etkileyen durumların gelişmesini de engellemektedir. Bu nedenle yaralanma seviyeleri yüksek olduğu için yürümeleri mümkün olmayan tekerlekli sandalye seviyesindeki kişilerin, gün içinde en az iki saat ayakta durmaları gerekmektedir. Bu nedenle uzun yürüme cihazları, korseler, ayakta durma masaları veya özel teknolojik sistemler ile geliştirilmiş olan “walker”lar kullanılmaktadır (Şekil 3). Omurilik yaralanması geçiren kişilerin bu tip yardımcı cihazlar veya destekler ile yürümeleri ve ayakta durmaları, onlara fiziksel yararlar sağladığı gibi ,karşılarındaki kişiler ile yüz yüze durma olanağı sağlamakta, sosyalleşmelerini arttırmaktadır.
Şekil 3. Easy Walker (Thomashilfen)
III. Üçüncü Devre:
Bu devrede yardımcı cihazlar ile yürüme, ayakta durma, günlük yaşam aktivitelerinde (GYA) bağımsızlık elde etmek amacıyla yapılan çalışmalar, birinci ve ikinci devrelerin egzersizleri ile birlikte uygulanmaktadır. GYA ve mesleki aktivitelerde bağımsızlık sağlamak amacıyla dinamik el splintleri, başparmağı ve el bileğini fonksiyonel pozisyonda destekleyen statik el splintleri de kullanılmaktadır (Şekil 4). Üst servikal seviyeden yaralanması olan kişilerin bağımsızlığını arttırmak için sesli komutlar veya göz hareketleri ile kontrol edilebilen bilgisayar sistemleri, elektrikli tekerlekli sandalyeler; mekanik veya pnömatik liftler, ev içi teleferik sistemlerinin kullanılması önerilmektedir.
Şekil 4. Dinamik el splinti (Otto Bock)
Bu devrede hastaların grup tedavileri devam ederken, psikososyal olarak desteklenmeleri ve aynı zamanda fiziksel aktivitelerinin geliştirilmesi amacıyla spora yönlendirmeleri çok yararlı olmaktadır (Tablo 5). Hastanın yaralanmadan önce yapmış olduğu sporlara devam edebilmesi motivasyonu açısından önemlidir. Örneğin, önceleri tenis veya basketbol oynayan kişinin bu sporları tekerlekli sandalyesi ile yapmaya, voleybol oynayan kişinin oturma voleybolu oynamaya başlaması gibi. Yaralanma seviyesi ve içinde bulunduğu çevre şartları nedeniyle yeni bir spor dalı ile ilgilenmesi söz konusu olduğunda kişi fonksiyonel durumuna ve kişisel tercihlerine göre yönlendirmelidir.
Tablo 5. Omurilik yaralanması geçiren kişiler için önerilen sporlar (TS: tekerlekli sandalye ile)
Yüzme
TS Hokeyi
Atıcılık
Oturma Voleybolu
Okçuluk
TS Eskrim
Kayak
Yelken
TS Basketbol
Kano
TS Tenis
TS Masa Tenisi
