- Katılım
- Kas 9, 2010
- Mesajlar
- 16,299
- Tepkime Puanı
- 13
- Puanları
- 0
- Yaş
- 49
Omurilik yaralanmasında (OY), diger hastalik durumlarında da olduğu gibi çocuk, "küçük erişkin" olarak kabul edilemez. OF'li çocuk ve adolesanlarda genel rehabilitasyon prensipleri erişkinlere göre farklıdır. OF'li çocuk ve adolesanların rehabilitasyonunda amaç, aile ve çocuğu OF sonrası daha farklı çalışan vücuduna bakmayı öğretmek, ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarını önlemek ve çocuğun tekrar toplumun bir parçası olmasını sağlamaktır; bunların sağlanması ile çocuğun OF ile yaşamayı başarması ve ileride üretken, hayatından memnun bir erişkin olması hedeflenir.
Pediyatrik OF'li bir hastada rehabilitasyon programının erişkindekinden en önemli farkı aile merkezli ve dinamik olmasidir. Çocukluk ve adolesan dönemde, çocuğun gelişme ve büyümesine paralel olarak rehabilitasyon programı da değişmeli, hasta ve ailenin beklentilerine ve gereksinimlerine yanıt verebilmelidir. Hastanın yaşına uygun, çocuğun ilgisini çeken ve zevkli gelen aktiviteler rehabilitasyon programına eklenmelidir. Yaralanma sonrasında rehabilitasyon ekibi hasta ve aileye rehberlik etmeli, gelecek planları yapılmalı, okul ve topluma katılım sağlanmalı ve erişkin döneme geçiş planlanmalıdır. Lezyon anindan itibaren aileler, çocuklarının bağımsız fonksiyon gören bireyler olma potansiyeli olduğuna ikna edilmelidir.
Tromboembolik komplikasyonlar:
Pediyatrik OF'lilerde yaralanma sonrası erken dönemde erişkin döneme yakın oranlarda tromboembolik komplikasyonlar görulebilir. DVT proflaksisinde erişkindekine benzer şekilde elastik çorap, pnömotik cihazlar ve antikoagulasyon önerilir. Antikoagulasyonda çocukluk çagi için onayı olmasa da pratik uygulama ve izlem kolaylığı nedeniyle düşük molekül ağırlıklı heparinler kullanılmaktadır. Elastik bandaj hem lateks içerdiğinden hem de basınçta eşitsizlikler yaratması ve DVT riskini arttırmasi nedeni ile önerilmemektedir.
Kardiyovaskuler hastalıklar:
OF'li erişkinlerde hipertansiyon, koroner arter ve beyin damar hastalıkları morbidite ve mortalitenin en sık nedenidir. Uzun yaşam beklentileri nedeni ile OF'li çocuk ve adölesanlar bu durumdan daha çok etkilenir. Hastalığın erken döneminden itibaren beslenme eğitimi, egzersiz, stres azaltılmasi, sigara kullanılmaması gibi tedbirler uygulanmalıdır. Egzersiz kardiyovasküler komplikasyonları önlemede anahtar role sahiptir. Boyut ve motivasyonlari nedeni ile kuçuk paraplejik çocuklar emekler ve çeşitli ortezlerle daha kolay ve uzun sure ambule olurlar. Terapötik rekreasyonel aktiviteler ve adapte beden eğitimi de dahil olmak üzere çocuklar için çesitli egzersiz programları mevcuttur. Bu programlar özellikle yaşa ve ilgiye uygun olarak değiştirilmeli ve mutlaka zevk alınarak yapılmalıdır.
Ağrı:
Kronik ağrı, erişkin OY'na gore daha az sıklıkta görülmekle birlikte, bu donemde de karşıilaşılan bir sorundur. İletişim becerilerindeki kısıtlılık nedeni ile çocuklarda ağrı tipinin değerlendirilmesi güç olabilir. Tedavide fiziksel modaliteler, hidroterapi, psikolojik yaklaşım ve ilaçlardan yararlanılabilir.
Pulmoner hastalıklar:
Pulmoner hastalıklar akut ve kronik donemde sık görülen önemli bir komplikasyondur. Yüksek servikal yaralanmalı hastalarda erken ve uzun dönem solunum desteği, özellikle C3 uzeri hastalarda bilateral frenik sinir stimulasyonu gerekebilir. Aspirasyon, postural drenaj, yardımlı öksurme, zorlu vital kapasite monitorizasyonu, erken mobilizasyon ve gerekli durumlarda erken agresif ventilator desteği pulmoner komplikasyonların önlenmesine yardım edecektir.
Bası yarası:
Bası yaraları erişkinlere benzer sekilde OF'li çocuk ve adölesanlarda en sık ve ciddi komplikasyonlardan birisidir. Yerleşim yeri yaşa göre değişiklik gösterir; 12 yaşın altında aktivitenin daha fazla ve korunma bilincinin az olması nedeni ile alt ekstremitelerde, adölesan dönemde ise erişkindekine benzer şekilde sakrum, iskium ve trokanterlerde görülür. Bası yarası önleme programları ile sözel, yazılı ve resimli materyaller kullanılarak deri değerlendirmesi, pozisyon değişikligi, oturma minderleri, iyi hijyen ve beslenme konusunda bilgi verilmelidir. Küçük çocuklukta bası yarası önlenmesinde aile önemlidir; okul öncesi dönemde çocuklara resimli kitaplar ve oyuncaklar üzerinde bilgi verilebilir. Okul çağinda ise çocuk basınç azaltmayı başarmalı, cilt değerlendirmesi yapabilmeli, bu konuda daha fazla sorumluluk almalıdır .
Ambulasyon:
Ambulasyon aile ve hastalar için en önemli hedeflerden biri olduğundan üzerinde durulmalıdır. Pediyatrik OF'li hastalarda yaralanma yaşı ne kadar kuçuk ise ambulasyon olasılık ve süresi o kadar uzundur. Hastada gerçekçi hedefler ile destekleyici, pozitif ve gelişimsel bir yaklaşım dengelenmelidir. Ortez, yardımcı cihaz ve tekerlekli sandalye değişimi, gelişimsel açidan değerlendirilmeli ve bu değişiklikler başarısızlık yerine doğal ilerleme olarak kabul edilmelidir.
Egitim ve okul:
Oyun ve eğitim çocuğgun en önemli işidir. Günümüzde sağlıklı çocuklarıin çoğu sokak oyunundan uzaklaşıp dışarıdaki zamanını ancak planlı aktivitelerle geçirir; bunun yanında televizyon seyretme veya bilgisayar oyunları gibi sedanter aktivitelerin orani artmıştır. OF'li çocukların ise evde yapılan, sosyal etkileşim gerektirmeyen sedanter aktiviteler ile yaşıtlarına göre daha fazla meşgul olurlar. Okul öncesi küçük çocuklara neden-sonuç oyuncakları, inşaat oyunları gibi uygun oyuncaklarla oynaması, yaşıtları ile arkadaşlık etmesi önerilir. Okul döneminde, OF'li çocuklarda alay, dışlanma ve sosyal izolasyon korkusu olur. Çocukların tekerlekli sandalye spor programlarına veya tenis ve yüzme gibi aktivitelere katılmasi önerilir. Adolesanlarda ise bu aktivitelerin yanında planlı rekreasyon aktiviteleri ve sosyal arkadas gruplarına katılma önerilir. Ebeveynden bağımsız olmaya çalıştığı bu dönemde ulaşım, adolesan için sorun olabilir. Eğitim çocuk ve adolesanın yaşamında önemli bir yere sahiptir; yaralanma sonrasında çocuğun en kısa zamanda okula dönmesi önerilmektedir. Okula dönme hem çocuğun sosyalleşmesinde önemli hem de erişkin dönemde meslek edinme ve iş bulmasında etkin rol oynar. Şartlar uygun ise çocuğun eski okuluna dönmesi önerilir. Okula dönüş hasta için olduğu kadar öğretmen ve arkadaşları için de travmatik bir durumdur. Rehabilitasyon döneminde mümkünse okul ziyareti, bu yapılamaz ise yazılı ve görsel materyalle arkadaşlar ve öğretmenlere hastalık ile ilgili bilgiler verilmesi bu dönemin daha kolay atlatılmasına yardımcı olacaktır.
Cinsellik:
Pediyatrik OF'li çocuklarda cinsellik genellikle ailenin öncelikli konuları arasında yer almaz. Büyüyüp adolesan yaşa gelen bir çocuğun cinselliğe ilgi göstermesi normaldir. Sağlıklı çocukların aileleri bu donemi bazen korku, bazen anlayış ve sakinlikle karşılarken OF'li çocukların aileleri koruyucu olma çabasıyla çocuğun cinselliğini inkar edebilir; bu da çocukta yeni bir utanc ve sıkıntı kaynağı olabilir. Hastalığıin erken dönemlerinden itibaren 10 yaş üzerindeki OF'li çocuğa yaşına uygun OF ve sağlıklı cinsel gelişim ile ilgili kesin ve doğru bilgilendirmeler yapılmalıdır; daha küçük çocuklar için ise aileler cinsellik, fertilite ve gebelik hakkında bilgilendirilmelidir.
Prognoz ve yasam beklentisi:
Hafif-orta derece lezyon şiddetli OF'li çocuklarda iyilesşme sıklıkla görülürken; ağır lezyonlarda da iyileşme erişkin OF'lere göre daha yüksek orandadır ve bu iyileşme aylar boyunca sürebilir . Norolojik lezyon seviyesi ne kadar alt düzeyde ve şiddeti ne kadar az ise beklenen yaşam suresi o kadar uzundur. OF'li çocuk ve adolesanlar için yaşam beklentisi genel topluma ve erişkin OF'li kişilere göre biraz daha kısadır ve bu norolojik lezyon şiddeti ve yaşa bağlıdıir. Pediyatrik OF toplumda sık görülmese de rehabilitasyonu hasta ve ailesi için zorlu bir sureçtir. Pediyatrik OF rehabilitasyonunun en uzun hedeflerinden biri bu çocukların kendine bakabilen, sağlıklı, mutlu, üretken bireyler olmasıdır.
Pediyatrik OF'li bir hastada rehabilitasyon programının erişkindekinden en önemli farkı aile merkezli ve dinamik olmasidir. Çocukluk ve adolesan dönemde, çocuğun gelişme ve büyümesine paralel olarak rehabilitasyon programı da değişmeli, hasta ve ailenin beklentilerine ve gereksinimlerine yanıt verebilmelidir. Hastanın yaşına uygun, çocuğun ilgisini çeken ve zevkli gelen aktiviteler rehabilitasyon programına eklenmelidir. Yaralanma sonrasında rehabilitasyon ekibi hasta ve aileye rehberlik etmeli, gelecek planları yapılmalı, okul ve topluma katılım sağlanmalı ve erişkin döneme geçiş planlanmalıdır. Lezyon anindan itibaren aileler, çocuklarının bağımsız fonksiyon gören bireyler olma potansiyeli olduğuna ikna edilmelidir.
Tromboembolik komplikasyonlar:
Pediyatrik OF'lilerde yaralanma sonrası erken dönemde erişkin döneme yakın oranlarda tromboembolik komplikasyonlar görulebilir. DVT proflaksisinde erişkindekine benzer şekilde elastik çorap, pnömotik cihazlar ve antikoagulasyon önerilir. Antikoagulasyonda çocukluk çagi için onayı olmasa da pratik uygulama ve izlem kolaylığı nedeniyle düşük molekül ağırlıklı heparinler kullanılmaktadır. Elastik bandaj hem lateks içerdiğinden hem de basınçta eşitsizlikler yaratması ve DVT riskini arttırmasi nedeni ile önerilmemektedir.
Kardiyovaskuler hastalıklar:
OF'li erişkinlerde hipertansiyon, koroner arter ve beyin damar hastalıkları morbidite ve mortalitenin en sık nedenidir. Uzun yaşam beklentileri nedeni ile OF'li çocuk ve adölesanlar bu durumdan daha çok etkilenir. Hastalığın erken döneminden itibaren beslenme eğitimi, egzersiz, stres azaltılmasi, sigara kullanılmaması gibi tedbirler uygulanmalıdır. Egzersiz kardiyovasküler komplikasyonları önlemede anahtar role sahiptir. Boyut ve motivasyonlari nedeni ile kuçuk paraplejik çocuklar emekler ve çeşitli ortezlerle daha kolay ve uzun sure ambule olurlar. Terapötik rekreasyonel aktiviteler ve adapte beden eğitimi de dahil olmak üzere çocuklar için çesitli egzersiz programları mevcuttur. Bu programlar özellikle yaşa ve ilgiye uygun olarak değiştirilmeli ve mutlaka zevk alınarak yapılmalıdır.
Ağrı:
Kronik ağrı, erişkin OY'na gore daha az sıklıkta görülmekle birlikte, bu donemde de karşıilaşılan bir sorundur. İletişim becerilerindeki kısıtlılık nedeni ile çocuklarda ağrı tipinin değerlendirilmesi güç olabilir. Tedavide fiziksel modaliteler, hidroterapi, psikolojik yaklaşım ve ilaçlardan yararlanılabilir.
Pulmoner hastalıklar:
Pulmoner hastalıklar akut ve kronik donemde sık görülen önemli bir komplikasyondur. Yüksek servikal yaralanmalı hastalarda erken ve uzun dönem solunum desteği, özellikle C3 uzeri hastalarda bilateral frenik sinir stimulasyonu gerekebilir. Aspirasyon, postural drenaj, yardımlı öksurme, zorlu vital kapasite monitorizasyonu, erken mobilizasyon ve gerekli durumlarda erken agresif ventilator desteği pulmoner komplikasyonların önlenmesine yardım edecektir.
Bası yarası:
Bası yaraları erişkinlere benzer sekilde OF'li çocuk ve adölesanlarda en sık ve ciddi komplikasyonlardan birisidir. Yerleşim yeri yaşa göre değişiklik gösterir; 12 yaşın altında aktivitenin daha fazla ve korunma bilincinin az olması nedeni ile alt ekstremitelerde, adölesan dönemde ise erişkindekine benzer şekilde sakrum, iskium ve trokanterlerde görülür. Bası yarası önleme programları ile sözel, yazılı ve resimli materyaller kullanılarak deri değerlendirmesi, pozisyon değişikligi, oturma minderleri, iyi hijyen ve beslenme konusunda bilgi verilmelidir. Küçük çocuklukta bası yarası önlenmesinde aile önemlidir; okul öncesi dönemde çocuklara resimli kitaplar ve oyuncaklar üzerinde bilgi verilebilir. Okul çağinda ise çocuk basınç azaltmayı başarmalı, cilt değerlendirmesi yapabilmeli, bu konuda daha fazla sorumluluk almalıdır .
Ambulasyon:
Ambulasyon aile ve hastalar için en önemli hedeflerden biri olduğundan üzerinde durulmalıdır. Pediyatrik OF'li hastalarda yaralanma yaşı ne kadar kuçuk ise ambulasyon olasılık ve süresi o kadar uzundur. Hastada gerçekçi hedefler ile destekleyici, pozitif ve gelişimsel bir yaklaşım dengelenmelidir. Ortez, yardımcı cihaz ve tekerlekli sandalye değişimi, gelişimsel açidan değerlendirilmeli ve bu değişiklikler başarısızlık yerine doğal ilerleme olarak kabul edilmelidir.
Egitim ve okul:
Oyun ve eğitim çocuğgun en önemli işidir. Günümüzde sağlıklı çocuklarıin çoğu sokak oyunundan uzaklaşıp dışarıdaki zamanını ancak planlı aktivitelerle geçirir; bunun yanında televizyon seyretme veya bilgisayar oyunları gibi sedanter aktivitelerin orani artmıştır. OF'li çocukların ise evde yapılan, sosyal etkileşim gerektirmeyen sedanter aktiviteler ile yaşıtlarına göre daha fazla meşgul olurlar. Okul öncesi küçük çocuklara neden-sonuç oyuncakları, inşaat oyunları gibi uygun oyuncaklarla oynaması, yaşıtları ile arkadaşlık etmesi önerilir. Okul döneminde, OF'li çocuklarda alay, dışlanma ve sosyal izolasyon korkusu olur. Çocukların tekerlekli sandalye spor programlarına veya tenis ve yüzme gibi aktivitelere katılmasi önerilir. Adolesanlarda ise bu aktivitelerin yanında planlı rekreasyon aktiviteleri ve sosyal arkadas gruplarına katılma önerilir. Ebeveynden bağımsız olmaya çalıştığı bu dönemde ulaşım, adolesan için sorun olabilir. Eğitim çocuk ve adolesanın yaşamında önemli bir yere sahiptir; yaralanma sonrasında çocuğun en kısa zamanda okula dönmesi önerilmektedir. Okula dönme hem çocuğun sosyalleşmesinde önemli hem de erişkin dönemde meslek edinme ve iş bulmasında etkin rol oynar. Şartlar uygun ise çocuğun eski okuluna dönmesi önerilir. Okula dönüş hasta için olduğu kadar öğretmen ve arkadaşları için de travmatik bir durumdur. Rehabilitasyon döneminde mümkünse okul ziyareti, bu yapılamaz ise yazılı ve görsel materyalle arkadaşlar ve öğretmenlere hastalık ile ilgili bilgiler verilmesi bu dönemin daha kolay atlatılmasına yardımcı olacaktır.
Cinsellik:
Pediyatrik OF'li çocuklarda cinsellik genellikle ailenin öncelikli konuları arasında yer almaz. Büyüyüp adolesan yaşa gelen bir çocuğun cinselliğe ilgi göstermesi normaldir. Sağlıklı çocukların aileleri bu donemi bazen korku, bazen anlayış ve sakinlikle karşılarken OF'li çocukların aileleri koruyucu olma çabasıyla çocuğun cinselliğini inkar edebilir; bu da çocukta yeni bir utanc ve sıkıntı kaynağı olabilir. Hastalığıin erken dönemlerinden itibaren 10 yaş üzerindeki OF'li çocuğa yaşına uygun OF ve sağlıklı cinsel gelişim ile ilgili kesin ve doğru bilgilendirmeler yapılmalıdır; daha küçük çocuklar için ise aileler cinsellik, fertilite ve gebelik hakkında bilgilendirilmelidir.
Prognoz ve yasam beklentisi:
Hafif-orta derece lezyon şiddetli OF'li çocuklarda iyilesşme sıklıkla görülürken; ağır lezyonlarda da iyileşme erişkin OF'lere göre daha yüksek orandadır ve bu iyileşme aylar boyunca sürebilir . Norolojik lezyon seviyesi ne kadar alt düzeyde ve şiddeti ne kadar az ise beklenen yaşam suresi o kadar uzundur. OF'li çocuk ve adolesanlar için yaşam beklentisi genel topluma ve erişkin OF'li kişilere göre biraz daha kısadır ve bu norolojik lezyon şiddeti ve yaşa bağlıdıir. Pediyatrik OF toplumda sık görülmese de rehabilitasyonu hasta ve ailesi için zorlu bir sureçtir. Pediyatrik OF rehabilitasyonunun en uzun hedeflerinden biri bu çocukların kendine bakabilen, sağlıklı, mutlu, üretken bireyler olmasıdır.
