Bireylerin hayattan boyunca geçirdikleri her türlü değişim ve bireyler arasındaki gelişimsel farklılıkları inceleyen bilim dalıdır. (Selçuk, 2005)
Gelişim psikolojisi, bireyin gelişim dönemlerini ve bu dönemlerde meydana gelen gelişimleri incelerken buna bağlı olarak da bu gelişimlerin meydana gelişiyle ortaya çıkan davranışlar ve bu davranışların sebeplerini de inceler. Bu davranışların sebepleri üzerinde incelemeler yapan belli başlı psikolojik akımlar vardır.
Bunlardan önemlilerini şöyle sıralayabiliriz.
PSİKOLOJİK AKIMLAR
Yapısalcılık
W. Wundt (Yapısalcılık)
Davranışçılık
Watson (Davranışçılık) Thorndike (Bağlaşımcılık) Pavlov (Klasik Koşullanma) Skinner (Edimsel Koşullanma) Guthrie (Bitişiklik Kuramı)
Psiko- Analitik
E. Erikson (Psiko-Sosyal Gelişim S. Freud (Psiko-Seksüel Gelişim)
Bilişsel
M. Wertheimer (Geştalt Öğrenme) K. Koffka (Geştalt Öğrenme) W. Köhler (Geştalt Öğrenme) J. Piaget (Bilişsel Gelişim) Miller (Bilişsel İşleme)
İnsancıl
C. Rogers (Deneyimsel öğrenme) A. Mastow (Hümanistik öğrenme) Kohlberg (Ahlaki Gelişim)
Yapısalcılık
* İnsan davranışlarını kontrollü koşullarda gözlemleyerek çalışmalar yapılmıştır. İçe bakış yöntemi kullanılmıştır.
* Psikolojinin amacı, İnsan zihninin parçalanmış bilinç öğelerini çözümlemek ve birleştirmektir.
Davranışçılık
* Yapısalcı görüşe tepki olarak ortaya çıkmış, sezgilerin, duyguların ve düşüncelerin gözlemlenemeyeceğini iddia etmiştir.
* Temelinde gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlar vardır. Davranışların incelenmesinde uyancı-tepki pekiştirme ilkesini benimsemiştir.
Psiko-Analitik Yaklaşım
* Psiko-anatitik kuramında belli başlı iki kuram ve kuramcı vardır. Bunlardan biri Freud, diğeri ise Erikson'dur.
Bilişsel Yaklaşım
* Gelstalt psikologlarına göre uyaranlar ayrı doğal anlamlı bir bütün olacak şekilde algılanır.
* Bilgiyi işleme modeline göre öğrenme, bilginin duyu organları ile işlenmesiyle başlar.
İnsancıl Yaklaşım
* İnsancıl yaklaşım eğitim ve öğretimde geleneksel yaklaşımdan tamamen ayrı olarak uygulanması gereken anlayıştan ziyade geleneksel yaklaşımla bağdaştırılabilecek yönelimleri vurgulamıştır. (Bacanlı, 2005)
* İnsancıl yaklaşım neyin Öğrenilmesi gerektiğini araştırır.
* Kendini gerçekleştirme potansiyeli bireye doğuştan verilmiştir.
GELİŞİM
Öğrenme, yaşantı ve olgunlaşma sonucunda bireyde görülen düzenli ve sürekli değişikliklere gelişim denilmektedir. Bu üç etkenin etkileşimi sonucunda gelişim gerçekleşir. (Selçuk, 2005)
Organizmanın doğum öncesi döneminden başlayan fiziksel, sosyal, duygusal ve dönüşsel değişmedir. Gelişim bir süreçtir ve belirli bir sırayı takip eder.
Gelişimi etkileyen ve gelişim ile ilgili olan bazı temel kavramlar vardır. Çevre, kalıtım ve zaman (kritik dönem) gelişimi etkileyen kavramlar olarak ele alınır. Büyüme, olgunlaşma, hazırbulun usluluk, öğrenme ve gelişim ile ilgili olan kavramlar olarak ete alınır.
Her türlü gelişimin temelinde bedensel gelişim vardır.
Gelişim İle İlgili Temel Kavramlar
Büyüme
* Bireyin boy, kilo gibi ölçülebilen özelliklerinde meydana gelen artıştır. Büyüme fiziksel özelliklerin değişmesidir.
* Büyüme ile gelişmenin farkı; büyümenin sadece nicel bir olay, gelişmenin ise hem nicel hem de nitel bir olay olmasıdır. Büyümenin önkoşulu zamandır.
Olgunlaşma
* Genetik yapı ve çevre etkileşimi sonucu bireylerde görülen değişikliklere olgunlaşma denir. Organizma fizyolojik olarak bir davranışı, bir işi yapabilecek hale geldiğinde olgunlaşma gerçekleşmiştir. (Selçuk, 2005)
* Olgunlaşmanın önkoşulu zamandır. Olgunlaşma hem zihinsel hem de bedenseldir.
Hazırbulunuşluk
* Organizmanın olgunlaşma ve öğrenme sonucu belirli davranışları yapmaya hazır hale gelmesidir.
* Birey fiziki açıdan yeterli olgunluğa ulaşmış olabilir fakat bu yeterli hazırbulunuşluk, seviyesine ulaştığını göstermez.
* Hazırbulunuşluk öğrenmeye göre daha geniş bir kavramdır.
* Hazırbulunuşluk olgunlaşma ve öğrenme etkileşiminin bir sonucudur.
* Bireyin yeterli hazırbulunuşluk seviyesine erişmesi için gerekli bilişsel ve duyuşsal davranışları da kazanmış olması gerekir.
Not: Olgunlaşma ile hazırbulunuşluğu birbirinden ayıran anahtar kelime öğrenmedir.
Not: Her hazırbulunuşluk sorusunda mutlaka bir Öğrenme geçer ama her olgunlaşma sorusunda öğrenme geçmeyebilir.
Öğrenme
* Bireyin çevresiyle etkileşimi sonucu meydana gelen kalıcı izli davranış değişikliğidir, öğrenme yaşantı ürünüdür. Bireyin öğrenebilmesi için yeterli hazırbulunuşluk düzeyine erişmiş olması ve öğrenmeyi istemesi gerekmektedir.
** Öğrenmenin önkoşulu olgunlaşmadır.
Gelişimi Etkileyen Faktörler
Gelişim, insanın beden yapısı, duygusal, sosyal ve zihinsel özellikler bakımından düzenli bir biçimde büyümesi, değişmesi ve istenilen görevleri yapabilecek bir düzeye gelmesidir (Ulusoy, 2003, s.3).
Gelişimin görevi ise bireyin gerçekleştireceği büyüme, olgunlaşma ve davranışların bütünüdür. Ayrıca gelişim, kalıtımla çevrenin yoğrularak meydana getirdiği bir üründür.
KALITIM + ÇEVRE = GELİŞİM
Çevre
Döllenmeden itibaren insanın içinde yaşadığı ve etkilendiği tüm dış uyarıcılar çevreyi meydana getirir. Çevre doğum öncesi, esnası ve sonrası tüm durumları kapsar. (Selçuk, 2005)
Çevresel etkenlerin başında aile ve okul gelir.
Çevresel etmenler; doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası etmenler olmak üzere üç aşamada incelenmektedir
Doğum Öncesi Etmenler:
* Doğum öncesi etmenler çocuğun anne kamında geçirmiş olduğu dokuz aylık bir evreyi kapsamaktadır. Bu evrede çocuğun annesinin beslenme ve bulunduğu şartlara bağlı olarak etkilenmesi olayıdır.
* Doğum Sırası Etmenler:
* Çocuğun doğum sırasında kullanılan yanlış ilaçlar yüzünden veya yanlış doğum teknikleri yüzünden karşılaşacağı bedensel zorlukları içermektedir.
Doğum Sonrası Etmenler:
* Çocuğun ilk yaşantıları, çevredeki uyarıcılar, beslenme, hastalıklar, aile, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel düzey çocuğun doğum sonrası gelişimini etkileyen faktörlerin başında gelmektedir.
* Doğum sonrasında çocuğun iyi ve dengeli beslenmesi özellikle fiziksel gelişimi açısından büyük önem taşır.
* Gelişimi etkileyen doğum sonrası faktörlerden bir diğeri de çocuğun geçirebileceği hastalık ve kazalardır.
* Ailenin sosyo-ekonomik durumunun çocuğun gelişiminde önemli bir rolü vardır.
* Çocuğun üyesi olduğu ailenin sağlıklı ve mutlu bir aile olması ve anne babanın çocuklarına karşı tutumları çocuğun duygusal ve sosyal gelişimini önemli ölçüde etkiler.
Çevre etkileriyle değişmeyen özelliklerin, anne ve babanın kromozomları yoluyla bebeğe geçmesidir. Göz rengi ve cinsiyet kalıtımsal özelliklere örnek olarak verilebilir.
Kalıtımsal etkiler doğum öncesi gelişimi olumsuz olarak etkileyebilir. Bu etkiler gen bozukluklarına ya da kromozom bozukluklarına bağlı olabilir.
Fenilketonuri, Akdeniz Anemisi ve Orak Hücreli Anemi gen bozukluklarına bağlı problemlerdendir. Down Sendromu ve Turner Sendromu kromozom bozukluklarına bağlı problemlerdendir.
Zaman (Kritik Dönem)
Belirli zaman aralıklarında bireyin belli bazı özellikleri ön plana çıkar. Bu dönemler kritik dönem olarak adlandırılır. Freud ve Erikson'un yaptığı araştırmalar ve gözlemler bu zaman aralıklarını adlandırmış ve bu dönemlerin gelişim açısından çok önemli olduğunu vurgulamıştır.
Bu dönem belli zaman dilimlerinde belirgin bazı özelliklerin ön planda olduğu ve bu özelliklerin uyarılmasının önemli olduğu bir dönemdir. Ayrıca çevresel uyarıcıların en yoğun olduğu dönemdir.
Kritik dönemde ön şart zamandır.
Gelişimin İlkeleri
Gelişim yaşam boyu devam eden ve bazı evrensel aşamaların bulunduğu bir süreçtir. Bu aşamalardan (ilkelerden) bazıları şunlardır:
1. Gelişim süreklidir ve belirli bir sıra izler.
Birey gelişimi süresince belirli dönemlerden geçer ve bu dönemlerin belirti bir sırası vardır.
Bu dönemler şu şekilde sıralanabilir,
0-2 yaş Bebeklik
3-11 yaş Çocukluk
2-18 yaş ergenlik
18 ve üstü Gençlik ve sonrası (Olgunluk-Yaşlılık)
Bu dönemlerin hepsi birbiri ile ilişki içerisindedir. Bir dönemde yaşanan aksaklık diğer dönemde bir gecikmeye neden olabilir.
2. Gelişimin Hızı Dönemlere Göre Farklılık Gösterir.
Gelişim sırasında içinde bulunulan döneme göre bazı gelişim özellikleri daha hızlı iken bazı gelişim özellikleri ise yavaştır.
3. Gelişim Baştan Ayağa ve İçten Dışa Doğru Gerçekleşir.
Gelişimin belli bir yönü vardır. İlk önce baştan başlar. Bireyin ilk önce baş kısmı daha sonra gövdesi ve kolları daha sonra da bacakları gelişir.
4. Gelişimde İçsel (Kalıtım) ve Dışsal (Çevre) Faktörler Etkilidir,
Anne ve babanın kromozomları yoluyla bazı özelliklerin çocuğa geçmesi kalıtımdır. Göz rengi, zeka, cinsiyet gibi özellikler içseldir. Döllenme sırasında başlayıp bireyin gelişimi süresince ona etki eden aile, okul gibi etkenler de dışsal (çevre) etkenlerdir.
5. Gelişim İçerisinde Bireysel Farklılıklar Görülür.
Her birey aynı gelişim dönemlerinden geçse de kalıtım ve çevrenin etkisiyle bireylerin gelişimlerinde farklılıklar meydana gelir. Bireylerde kalıtımın etkisiyle görülen cinsiyet, göz rengigibi Özellikler bireysel farklılıkları meydana getirir. Ailelerin sosyo-ekonomik ve kültürel durumu farklı olan bireylerin gelişimlerinde de farklılıklar görülür.
6. Gelişim Alanları Bir Bütündür.
Gelişimin bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alanları bir bütündür. Hepsinin birbiriyle yakından ilişkisi vardır.
7. Gelişim Genelden Özele Doğrudur.
Bir insanda öncelikle gövde, kafa, kollar, bacaklar gibi genel yapıya sahip bölgeler daha sonra ise el ve ayak parmaklan gibi özel yapıya sahip bölgeler gelişir.
8. Gelişimde Kritik Dönemler Vardır.
Gelişim sürecindeki belli dönemlerde, organizmanın çevresel olay ve uyarıcılardan etkilenmesinin kalıcı öğrenmeler ortaya çıkarmasıdır.
Gelişim psikolojisi, bireyin gelişim dönemlerini ve bu dönemlerde meydana gelen gelişimleri incelerken buna bağlı olarak da bu gelişimlerin meydana gelişiyle ortaya çıkan davranışlar ve bu davranışların sebeplerini de inceler. Bu davranışların sebepleri üzerinde incelemeler yapan belli başlı psikolojik akımlar vardır.
Bunlardan önemlilerini şöyle sıralayabiliriz.
PSİKOLOJİK AKIMLAR
Yapısalcılık
W. Wundt (Yapısalcılık)
Davranışçılık
Watson (Davranışçılık) Thorndike (Bağlaşımcılık) Pavlov (Klasik Koşullanma) Skinner (Edimsel Koşullanma) Guthrie (Bitişiklik Kuramı)
Psiko- Analitik
E. Erikson (Psiko-Sosyal Gelişim S. Freud (Psiko-Seksüel Gelişim)
Bilişsel
M. Wertheimer (Geştalt Öğrenme) K. Koffka (Geştalt Öğrenme) W. Köhler (Geştalt Öğrenme) J. Piaget (Bilişsel Gelişim) Miller (Bilişsel İşleme)
İnsancıl
C. Rogers (Deneyimsel öğrenme) A. Mastow (Hümanistik öğrenme) Kohlberg (Ahlaki Gelişim)
Yapısalcılık
* İnsan davranışlarını kontrollü koşullarda gözlemleyerek çalışmalar yapılmıştır. İçe bakış yöntemi kullanılmıştır.
* Psikolojinin amacı, İnsan zihninin parçalanmış bilinç öğelerini çözümlemek ve birleştirmektir.
Davranışçılık
* Yapısalcı görüşe tepki olarak ortaya çıkmış, sezgilerin, duyguların ve düşüncelerin gözlemlenemeyeceğini iddia etmiştir.
* Temelinde gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlar vardır. Davranışların incelenmesinde uyancı-tepki pekiştirme ilkesini benimsemiştir.
Psiko-Analitik Yaklaşım
* Psiko-anatitik kuramında belli başlı iki kuram ve kuramcı vardır. Bunlardan biri Freud, diğeri ise Erikson'dur.
Bilişsel Yaklaşım
* Gelstalt psikologlarına göre uyaranlar ayrı doğal anlamlı bir bütün olacak şekilde algılanır.
* Bilgiyi işleme modeline göre öğrenme, bilginin duyu organları ile işlenmesiyle başlar.
İnsancıl Yaklaşım
* İnsancıl yaklaşım eğitim ve öğretimde geleneksel yaklaşımdan tamamen ayrı olarak uygulanması gereken anlayıştan ziyade geleneksel yaklaşımla bağdaştırılabilecek yönelimleri vurgulamıştır. (Bacanlı, 2005)
* İnsancıl yaklaşım neyin Öğrenilmesi gerektiğini araştırır.
* Kendini gerçekleştirme potansiyeli bireye doğuştan verilmiştir.
GELİŞİM
Öğrenme, yaşantı ve olgunlaşma sonucunda bireyde görülen düzenli ve sürekli değişikliklere gelişim denilmektedir. Bu üç etkenin etkileşimi sonucunda gelişim gerçekleşir. (Selçuk, 2005)
Organizmanın doğum öncesi döneminden başlayan fiziksel, sosyal, duygusal ve dönüşsel değişmedir. Gelişim bir süreçtir ve belirli bir sırayı takip eder.
Gelişimi etkileyen ve gelişim ile ilgili olan bazı temel kavramlar vardır. Çevre, kalıtım ve zaman (kritik dönem) gelişimi etkileyen kavramlar olarak ele alınır. Büyüme, olgunlaşma, hazırbulun usluluk, öğrenme ve gelişim ile ilgili olan kavramlar olarak ete alınır.
Her türlü gelişimin temelinde bedensel gelişim vardır.
Gelişim İle İlgili Temel Kavramlar
Büyüme
* Bireyin boy, kilo gibi ölçülebilen özelliklerinde meydana gelen artıştır. Büyüme fiziksel özelliklerin değişmesidir.
* Büyüme ile gelişmenin farkı; büyümenin sadece nicel bir olay, gelişmenin ise hem nicel hem de nitel bir olay olmasıdır. Büyümenin önkoşulu zamandır.
Olgunlaşma
* Genetik yapı ve çevre etkileşimi sonucu bireylerde görülen değişikliklere olgunlaşma denir. Organizma fizyolojik olarak bir davranışı, bir işi yapabilecek hale geldiğinde olgunlaşma gerçekleşmiştir. (Selçuk, 2005)
* Olgunlaşmanın önkoşulu zamandır. Olgunlaşma hem zihinsel hem de bedenseldir.
Hazırbulunuşluk
* Organizmanın olgunlaşma ve öğrenme sonucu belirli davranışları yapmaya hazır hale gelmesidir.
* Birey fiziki açıdan yeterli olgunluğa ulaşmış olabilir fakat bu yeterli hazırbulunuşluk, seviyesine ulaştığını göstermez.
* Hazırbulunuşluk öğrenmeye göre daha geniş bir kavramdır.
* Hazırbulunuşluk olgunlaşma ve öğrenme etkileşiminin bir sonucudur.
* Bireyin yeterli hazırbulunuşluk seviyesine erişmesi için gerekli bilişsel ve duyuşsal davranışları da kazanmış olması gerekir.
Not: Olgunlaşma ile hazırbulunuşluğu birbirinden ayıran anahtar kelime öğrenmedir.
Not: Her hazırbulunuşluk sorusunda mutlaka bir Öğrenme geçer ama her olgunlaşma sorusunda öğrenme geçmeyebilir.
Öğrenme
* Bireyin çevresiyle etkileşimi sonucu meydana gelen kalıcı izli davranış değişikliğidir, öğrenme yaşantı ürünüdür. Bireyin öğrenebilmesi için yeterli hazırbulunuşluk düzeyine erişmiş olması ve öğrenmeyi istemesi gerekmektedir.
** Öğrenmenin önkoşulu olgunlaşmadır.
Gelişimi Etkileyen Faktörler
Gelişim, insanın beden yapısı, duygusal, sosyal ve zihinsel özellikler bakımından düzenli bir biçimde büyümesi, değişmesi ve istenilen görevleri yapabilecek bir düzeye gelmesidir (Ulusoy, 2003, s.3).
Gelişimin görevi ise bireyin gerçekleştireceği büyüme, olgunlaşma ve davranışların bütünüdür. Ayrıca gelişim, kalıtımla çevrenin yoğrularak meydana getirdiği bir üründür.
KALITIM + ÇEVRE = GELİŞİM
Çevre
Döllenmeden itibaren insanın içinde yaşadığı ve etkilendiği tüm dış uyarıcılar çevreyi meydana getirir. Çevre doğum öncesi, esnası ve sonrası tüm durumları kapsar. (Selçuk, 2005)
Çevresel etkenlerin başında aile ve okul gelir.
Çevresel etmenler; doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası etmenler olmak üzere üç aşamada incelenmektedir
Doğum Öncesi Etmenler:
* Doğum öncesi etmenler çocuğun anne kamında geçirmiş olduğu dokuz aylık bir evreyi kapsamaktadır. Bu evrede çocuğun annesinin beslenme ve bulunduğu şartlara bağlı olarak etkilenmesi olayıdır.
* Doğum Sırası Etmenler:
* Çocuğun doğum sırasında kullanılan yanlış ilaçlar yüzünden veya yanlış doğum teknikleri yüzünden karşılaşacağı bedensel zorlukları içermektedir.
Doğum Sonrası Etmenler:
* Çocuğun ilk yaşantıları, çevredeki uyarıcılar, beslenme, hastalıklar, aile, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel düzey çocuğun doğum sonrası gelişimini etkileyen faktörlerin başında gelmektedir.
* Doğum sonrasında çocuğun iyi ve dengeli beslenmesi özellikle fiziksel gelişimi açısından büyük önem taşır.
* Gelişimi etkileyen doğum sonrası faktörlerden bir diğeri de çocuğun geçirebileceği hastalık ve kazalardır.
* Ailenin sosyo-ekonomik durumunun çocuğun gelişiminde önemli bir rolü vardır.
* Çocuğun üyesi olduğu ailenin sağlıklı ve mutlu bir aile olması ve anne babanın çocuklarına karşı tutumları çocuğun duygusal ve sosyal gelişimini önemli ölçüde etkiler.
Çevre etkileriyle değişmeyen özelliklerin, anne ve babanın kromozomları yoluyla bebeğe geçmesidir. Göz rengi ve cinsiyet kalıtımsal özelliklere örnek olarak verilebilir.
Kalıtımsal etkiler doğum öncesi gelişimi olumsuz olarak etkileyebilir. Bu etkiler gen bozukluklarına ya da kromozom bozukluklarına bağlı olabilir.
Fenilketonuri, Akdeniz Anemisi ve Orak Hücreli Anemi gen bozukluklarına bağlı problemlerdendir. Down Sendromu ve Turner Sendromu kromozom bozukluklarına bağlı problemlerdendir.
Zaman (Kritik Dönem)
Belirli zaman aralıklarında bireyin belli bazı özellikleri ön plana çıkar. Bu dönemler kritik dönem olarak adlandırılır. Freud ve Erikson'un yaptığı araştırmalar ve gözlemler bu zaman aralıklarını adlandırmış ve bu dönemlerin gelişim açısından çok önemli olduğunu vurgulamıştır.
Bu dönem belli zaman dilimlerinde belirgin bazı özelliklerin ön planda olduğu ve bu özelliklerin uyarılmasının önemli olduğu bir dönemdir. Ayrıca çevresel uyarıcıların en yoğun olduğu dönemdir.
Kritik dönemde ön şart zamandır.
Gelişimin İlkeleri
Gelişim yaşam boyu devam eden ve bazı evrensel aşamaların bulunduğu bir süreçtir. Bu aşamalardan (ilkelerden) bazıları şunlardır:
1. Gelişim süreklidir ve belirli bir sıra izler.
Birey gelişimi süresince belirli dönemlerden geçer ve bu dönemlerin belirti bir sırası vardır.
Bu dönemler şu şekilde sıralanabilir,
0-2 yaş Bebeklik
3-11 yaş Çocukluk
2-18 yaş ergenlik
18 ve üstü Gençlik ve sonrası (Olgunluk-Yaşlılık)
Bu dönemlerin hepsi birbiri ile ilişki içerisindedir. Bir dönemde yaşanan aksaklık diğer dönemde bir gecikmeye neden olabilir.
2. Gelişimin Hızı Dönemlere Göre Farklılık Gösterir.
Gelişim sırasında içinde bulunulan döneme göre bazı gelişim özellikleri daha hızlı iken bazı gelişim özellikleri ise yavaştır.
3. Gelişim Baştan Ayağa ve İçten Dışa Doğru Gerçekleşir.
Gelişimin belli bir yönü vardır. İlk önce baştan başlar. Bireyin ilk önce baş kısmı daha sonra gövdesi ve kolları daha sonra da bacakları gelişir.
4. Gelişimde İçsel (Kalıtım) ve Dışsal (Çevre) Faktörler Etkilidir,
Anne ve babanın kromozomları yoluyla bazı özelliklerin çocuğa geçmesi kalıtımdır. Göz rengi, zeka, cinsiyet gibi özellikler içseldir. Döllenme sırasında başlayıp bireyin gelişimi süresince ona etki eden aile, okul gibi etkenler de dışsal (çevre) etkenlerdir.
5. Gelişim İçerisinde Bireysel Farklılıklar Görülür.
Her birey aynı gelişim dönemlerinden geçse de kalıtım ve çevrenin etkisiyle bireylerin gelişimlerinde farklılıklar meydana gelir. Bireylerde kalıtımın etkisiyle görülen cinsiyet, göz rengigibi Özellikler bireysel farklılıkları meydana getirir. Ailelerin sosyo-ekonomik ve kültürel durumu farklı olan bireylerin gelişimlerinde de farklılıklar görülür.
6. Gelişim Alanları Bir Bütündür.
Gelişimin bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alanları bir bütündür. Hepsinin birbiriyle yakından ilişkisi vardır.
7. Gelişim Genelden Özele Doğrudur.
Bir insanda öncelikle gövde, kafa, kollar, bacaklar gibi genel yapıya sahip bölgeler daha sonra ise el ve ayak parmaklan gibi özel yapıya sahip bölgeler gelişir.
8. Gelişimde Kritik Dönemler Vardır.
Gelişim sürecindeki belli dönemlerde, organizmanın çevresel olay ve uyarıcılardan etkilenmesinin kalıcı öğrenmeler ortaya çıkarmasıdır.
