Örneklerle İntibak Aylığı Hesaplaması
İNTİBAKTA GELİŞME HIZI ORANI NEDEN % 75 ?
I- GİRİŞ
E-Yaklaşım Dergisinin Mayıs sayısında yayımlanan yazımızda; intibak kavramı, intibak ihtiyacını doğuran nedenler, 6283 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanuna eklenen geçici 39 uncu madde ile getirilen yöntem örnek hesaplamayla açıklanmış ve getirilen yöntemin 1982 sonrasında bağlanan yaşlılık aylıkları ile malullük aylıklarına etkisi incelenmiştir.
Bu yazımızda ise geçici 39 uncu maddede yer alan çarpanın hesaplanmasında gelişme hızı oranının niçin % 75 olarak dikkate alındığı hususu incelenecektir.
II- AYLIĞIN HESAPLANMASI
506 sayılı Kanunda 4447 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile sigortalılığı 2000 yılından önce başlayıp 2000 yılından sonra tahsis talebinde bulunan sigortalılara bağlanacak aylıkların hesaplanmasında ikili bir sisteme geçilmiştir.
Bu düzenleme ile sigortalıya ödenecek aylık miktarı; toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden 2000 yılından önceki hizmetler için gösterge sistemine göre hesaplanan aylığın bu sürelere orantılı bölümü ile 2000 yılından sonraki hizmet süreleri için 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme göre hesaplanan aylığın yine bu sürelerle orantılı bölümünün toplamından oluşmaktadır.
506 sayılı Kanunun mülga geçici 82 nci maddesine göre, 2000 yılından önce sigortalılığı başlayan ve 2000-2008/Ekim tarihleri arasında aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalıların 2000 yılından önce geçen hizmetlerine ilişkin aylığı; her yıl için açıklanan en son temel yıllı kentsel yerler tüketici fiyatları indeksi (TÜFE) artış oranı ve gelişme hızının (GH) % 100'ü ile güncellenmektedir.
Buna göre, 1999 Aralık dönemi itibariyle hesaplanan kısmi aylık miktarı; % 5,9 TÜFE oranıyla 2000 yılı Ocak ayına, 2000 yılı Ocak ayı itibariyle bulunan tutar ise her yıla ait TÜFE oranı ve GH oranının % 100'ü ile tahsis talep veya ölüm tarihinin ait olduğu yılın Ocak ayına taşınmaktadır.
Yine geçici 82 nci madde gereği, 1999 Aralık dönemi itibariyle gösterge sistemine göre bulunan tam aylık miktarı da sadece yıllık TÜFE oranları ile tahsis talep yılına taşınmaktadır.
Dolayısıyla GH oranının % 100'ü, sadece 2000 yılından önceki gün sayısına orantılı kısmi aylığın tahsis talep yılına taşınması sırasında kullanılmaktadır.
Bu bağlamda, kısmi aylığın güncellenmesinde aylık bağlama tarihi;
- 2001 yılı olan sigortalı için 2000 yılının,
- 2002 yılı olan sigortalı için 2000-2001 yıllarının,
- 2003 yılı olan sigortalı için 2000-2002 yıllarının,
- 2004 yılı olan sigortalı için 2000-2003 yıllarının,
- 2005 yılı olan sigortalı için 2000-2004 yıllarının,
- 2006 yılı olan sigortalı için 2000-2005 yıllarının,
- 2007 yılı olan sigortalı için 2000-2006 yıllarının,
- 2008 yılı olan sigortalı için 2000-2007 yıllarının,
Gelişme hızı oranları esas alınmaktadır. Aylık bağlama tarihine göre GH oranlarının kısmi aylığın güncellenmesi sonucunda aylık miktarına olan etkisi ise;
- 2001 yılında emekli olanlar için % 7,2,
- 2002 yılında emekli olanlar için % 7,2,
- 2003 yılında emekli olanlar için % 15,6,
- 2004 yılında emekli olanlar için % 22,3,
- 2005 yılında emekli olanlar için % 33,1,
- 2006 yılında emekli olanlar için % 43,0,
- 2007 yılında emekli olanlar için % 51,7,
- 2008 yılında emekli olanlar için % 58,5,
Şeklinde olmaktadır. Bir diğer ifade ile 1999 Aralık dönemi itibariyle hesaplanan kısmi aylık miktarının tahsis talep yılına taşınmasında TÜFE oranları hariç olmak üzere gelişme hızı kullanılan yıl sayısı tahsis talep yılına göre 1 ila 8 yıl arasında, artış oranı ise % 7,2 ila % 58,5 arasında farklılaşmaktadır.
III- GH ORANININ HESAPLAMALARA OLAN ETKİSİ
6283 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanuna eklenen geçici 39 uncu madde ile 2000 yılından önce bağlanan aylıkların güncellenmesinde 2000-2007 yılları arasında gerçekleşen 8 yıla ait GH oranlarının % 75'inin güncelleme işleminde kullanılması öngörülmüştür.
A- GH Oranının İntibak Hesaplamasına Etkisi
Geçici 39 uncu madde gereği hesaplanan aylıkların 2008 yılı Ocak ayına güncellenmesinde, 8 yıla ait GH oranlarının % 75'inin aylıklarda meydana getirdiği artış % 41,7 oranına tekabül etmektedir. Bu oranı, 2000 yılından sonra tahsis talebinde bulunan sigortalıların talep yılından önceki yıllarla sınırlı olmak üzere kısmi aylığın artırılmasında GH'den yansıyan oranla mukayese ettiğimizde, 2001 yılında emekli olanların kısmi aylığa GH'den yansıyan artış oranı; 2001 yılında emekli olanlar için % 7,2, 2005 yılında emekli olanlar için % 33,1, 2008 yılında emekli olanlar için de % 58,5 olmaktadır.
Dolayısıyla 2000 sonrası emekli olanlar, sadece kısmi aylıkları için emekli oldukları yılla sınırlı olmak üzere gelişme hızından % 100 pay almakta iken, 2000 yılından önce emekli olanların tam aylık miktarlarına 8 yılın gelişme hızından % 75 oranında pay verilmektedir.
Bu durum, GH oranının % 75 olarak kullanılmasında önemli etkenlerden birini oluşturmuştur.
B- GH Oranının Aylık Bağlanan Gün Sayısına Etkisi
Gelişme hızında % 75 oranının esas alınmasında önemli olan etkenlerden bir diğeri ise intibak artışının kimlere verilmesi gerektiği noktasında toplanmaktadır.
2000 yılından önce yürürlükte bulunan aylık bağlama sisteminde aylık bağlama baz oranı, asgari aylık bağlama gün sayısı olan 5000 gün esas alınarak belirlenmiş ve 5000 günden sonraki her 240 günlük ilave çalışma karşılığında aylık bağlama baz oranı (1) puan artırılmış, 5000 günden eksik olan her 240 gün için ise (1) puan eksiltilmiştir.
Geçici 39 uncu madde ile getirilen sistemde de aylık bağlama baz oranının, asgari aylık bağlama gün sayısı olarak kabul gören 5000 günden eksik ya da fazla olan her 240 gün karşılığında (1) puan artırılması ya da eksiltilmesi öngörülmüştür.
Bu genel kural, sistemde kalarak 5000 günden sonra ilave 240 gün prim ödeyen sigortalılara intibak artışı verilmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.
Şöyle ki, aylık bağlama baz oranı ile alt sınır aylık hesabına esas olan oran arasında 1982 yılı öncesinde var olan bağın koparılması ve alt sınır aylık bağlama oranının % 70 olarak belirlenmesi , 3600 gün üzerinden aylık bağlanan sigortalılar ile sisteme yüksek düzeyde prim ödeyen ve gün sayısı bakımından da sisteme daha fazla katkı sağlayarak 7639 gün üzerinden emekli olan sigortalılara aynı miktarda aylık bağlanması sonucunu doğurmuştur.
5000 günden fazla prim ödeyerek sisteme katkı sağlayan sigortalılar aleyhine yaratılan bu olumsuzluğu bertaraf etmek ve 2000 öncesinde bağlanan aylıkları öncelikle kendi içinde uyumlaştırmak açısından;
- Aylık bağlamaya esas kazançları asgari düzeyde olmakla birlikte gün sayısı 5240 ve üzerinde olanlar ile
- Gün sayısı 5000 günden az olmakla birlikte bu defa aylık bağlamaya esas kazançları asgarinin üzerinde olanlara,
intibak artışı verilebilmesi hususu, gelişme hızından hangi oranda pay verilmesi gerektiğini önemli kılmıştır.
1999 Aralık dönemi itibariyle asgari kazanç karşılığı bulunan en düşük gösterge rakamı 9475, aylık bağlama baz oranı ise % 60'tır. Asgari kazanç üzerinden prim ödeyen ve gün sayısı 5000 olan sigortalı ile kazançları asgari düzeyde olmasına rağmen 5000 güne ilave olarak 240 gün prim ödeyen sigortalıya hangi GH oranının artış sağladığı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
YAZININ DEVAMI İÇİN TIKLAYINIZ