- Katılım
- Kas 9, 2010
- Mesajlar
- 16,299
- Tepkime Puanı
- 13
- Puanları
- 0
- Yaş
- 49
1.Omurilik neresidir ?
Çok basit olarak omurilik boyundan kuyruk sokumuna kadar uzanan omurga içerisinde uzanan beyin ile vücudun arasında bilgi alışverişini sağlayan kalın bir sinirdir diyebiliriz. Örneğin elimizi oynatmak istediğimizde beyinden gelen emirler omurilikten geçerek el kaslarına ulaşır. Yine iğne batırıldığında acı hissi deriden beyine aynı yoldan ulaşır.
2.Omurilik hasarı nedir ?
Omuriliğin herhangi bir kaza sonrası harap olmasıdır. Bu tam olabileceği gibi kısmi de olabilir.
3.Omurilik hasarına hangi tür kazalar neden olur ?
Ülkemizde en çok neden trafik kazalarıdır. Bunu ateşli silah yaralanmaları, yüksekten düşme, sığ suya dalma, omurilik urları takip eder.
4.Omurilik hasarı sonucu ne olur ?
Omurilik hasarı sonrası etkilenen seviyesinin altında felç hali ortaya çıkar. Felcin derecesi hasarın büyüklüğüyle doğru orantılıdır. Eğer zedelenme kısmiyse o seviyenin altındaki bazı kaslarda, tamsa tüm kaslarda felç hali ortaya çıkar. Ayrıca beyin hasara uğrayan seviyenin altındaki yerlerden gelen acı, dokunma, sıkma, pozisyon hissi gibi duyuları algılayamaz.
5.Parapleji ve tetrapleji nedir ?
Kollarımız ve ellerimize kumanda eden sinirler omuriliğin boyun kısmından çıkarlar. Boyun zedelenmesi sonrası oluşan felce tetrapleji denilir. Bu hastalar zedelenme yerine göre ellerini oynatamazlar. Eğer hasar boyun bölgesinin daha altında olmuşsa o zaman eller kurtulur, sadece bacaklar etkilenir ki bu tabloya parapleji denir.
6.Omurilik hasarı sonrası ne gelişir ?
Hasar sonrası görülen en bariz bulgu hasarlı seviyenin altında his kaybı ve istemli hareketin yokluğudur. Ayrıca istemli olarak işeyemez ve büyük abdestini bilemez ve isteyerek yapamaz. Hasarın seviyesine ve derecesine bağlı olarak nefes almakta güçlük, ani tansiyon yükselmeleri görülebilir.
7.Bu bulgulardan en önemlisi hangisidir ?
Hasta için yürüyememe, ellerini oynatamama en önemli sorunmuş gibi gözüksede en acil ve en önemli sorun hastanın işeyememesidir.
8.Omurilik hasarlı hastalar nerede tedavi edilir.
Ülkemizde omurilik hasarlı hastaların ilk müdahaleleri için özel merkezler bulunmamaktadır. Genellikle hastalar önce beyin cerrahisi veya ortopedi servislerine kaldırılmakta, ilk müdahaleleri burada yapılmaktadır. Hastaların ameliyat sonrasında rehabilitasyonla uğraşan fizik tedavi ve rehabilitasyon kliniklerine yatırılırak rehabilite edilmesi gerekir. Bu şansı bulamayan hastalar başka kliniklerde yatarak veya evlerinde rehabilite edilmeye çalışırlar.
9.Rehabilitasyon nedir ?
Rehabilitasyon sakatlığı olan bir hastanın kaybolan fonksiyonlarının çeşitli yöntemlerle uyarılarak yeniden kazandırılmaya çalışılması; mevcut bedensel yeteneklerinin en üst seviyeye çıkarılması sonucu mümkün olduğunca kimseye muhtaç olmadan bağımsız yaşamasını sağlama faaliyetidir. Rehabilitasyonun gayesi hastanın bağımsızlığını artırmak ve hayat kalitesini yükseltmektir.
10.Omurilik hasarlı bir hasta yürüyebilir mi ?
Bu sorunun cevabı hasarın derecesine ve yürümeden ne anladığımıza bağlıdır. Omuriliği kısmi olarak hasar gören, ayakta her iki dizini kilitleyecek kadar uyluk kaslarında kuvveti olan bir hasta baston yardımıyla yürüyebilir. Karın kasları sağlam olan ancak bacak kasları çalışmayan bir hasta uzun bacak breysi dediğimiz yardımcı cihazlarla yürüyebilirse de bu yürüme çok fazla işine yaramaz.
11. İşeyememe sorunuyla nasıl mücadele edilir ?
İlk önce yapılması gereken şey bir sonda takılarak idrarın boşaltılmasıdır.
Sondalama yöntemlerini şöyle özetleyebiliriz.
a.Daimi Sonda: Mesaneye erkeklerde kamışın ucundan, kadınlarda haznenin
altındaki idrar çıkış deliğinden sürekli kalacak bir sonda sokularak idrarın boşaltılması
yöntemidir. Sondanın dışarı çıkmaması için sondanın ucundaki balon 5 mililitre suyla
şişirilir. Balonun az şişirilmesi sondayı mesane içinde tutmazken, çok fazla suyla
şişirilmesi mesane ağzında yara açılmasına neden olabilir.
Erkeklerde sonda karın alt duvarına bir flasterle tespit edilmelidir. Aksi halde sonda
idrar yolunda tahrişe neden olabilir. Tekerlekli sandalyede bağımsız olan hastalar
bacağa bağlanabilen idrar torbası kullanabilirler. İltihaplanmayı azaltmak için sonda
10 günde bir, idrar torbası üç günde bir değiştirilmelidir. Erkeklerde kamışın ucu
yağlanmalı ve günde iki kez temizlenmelidir.Her sonda değiştirilişinde mesane G
solusyonuyla yıkanmalıdır. Eğer bu özel sıvı bulanamıyorsa eczaneden alınacak 500
ml.lik serum fizyolojik’le de mesane yıkanabilir. Mesanenin yıkanması mesanede taş
oluşum riskini azaltır. Mesanenin nasıl yıkanacağını rehabilitasyon hemşirenizden
öğrenebilirsiniz.
Ülkemizde rehabilitasyon merkezine gelinceye kadar tüm hastalara daimi sonda
konulmaktadır.
Ellerini kullanamayan tetraplejik hastalarda, sürekli kaçak nedeniyle aralıklı
sondalamanın başarısız olduğu hastalarda özellikle kadın hastalarda daimi
sondalama yöntemi rahatlıkla sürekli mesane boşaltım yöntemi olarak kullanılabilir.
b.Aralıklı Sondalama Yöntemi: 4 - 6 saatlik aralıklarla sonda takılarak mesanenin
boşaltılmasıdır. Normalde mesanenin içi ve idrar yollarında mikrop bulunmaz.
Mesanenin sonda takılırken ne kadar dikkat edilirse edilsin dışarıdan içeriye mikrop
sokulur. Daimi sonda da mesaneyle dış ortam arasında sürekli irtibat olması nedeniyle
içeriye daha fazla miktarda mikrop girer. Bunun yerine aralıklı olarak sonda
takılmasının enfeksiyon riskini azalttığı düşünülmektedir. Ayrıca hastada devamlı
olarak bir sondanın takılı olmaması ona daha bir sosyal yaşantı sağlar.
En çok tercih edilen aralıklı sondalamanın hastanın kendisi tarafından temiz yöntemle
yapılmasıdır. Bu yönteme Kendi kendine Temiz Aralıklı Sondalama (TAK) Yöntemi
denilir.
TAK’ta hastalar 24 saat içerisinde alacakları sıvı miktarını çorba, meşrubat, su gibi
tüm sulu gıdaları kapsamak şartıyla 7,5 su bardağıyla veya 1500 cc’yle
kısıtlamalıdır.
Bir boşaltışta alınan idrar miktarı 500 cc’yi aşmamalıdır. Özellikle yaz aylarında
kavun, karpuz gibi sulu gıdalar fazla kaçırılmamalıdır. Mesanenin fazla gerilmesi
mesane duvarının elastikiyeti bozacak, böbreklere idrar kaçısına neden olabilecektir.
d.Sistofiks uygulaması: Bazı durumlarda üroloji uzmanlarınca mesaneye karnın
altından bir delik açılarak çok ince devamlı bir sonda takılarak idrar çıkışı sağlanır. Bu
tip sondalara sistofiks denilir.
e.Kondom sonda uygulaması: Yalnızca erkeklerde uygulanabilir. Kamışa bir
kondom kılıf (prezervatif) takılarak idrarın boşaltılmasındır. İdrar kaçağı olan
hastalarda çok faydalı bir yöntemdir. Kondomun bandının fazla sıkılması kamışta yara
açılmasına neden olabilir.
12.Sondalama yapılması sırasında nelere dikkat edilmelidir.
1.Eller çeşme suyunda sabunla güzelce yıkanır ve durulanır.
2.
a.Erkeklerde kamışın ucu sabunlu bezle temizlendikten sonra ıslak bezle durulanır.
b.Kadınlarda büyük ve küçük dudaklar aralandıktan sonra idrar çıkış deliği
sabunla bezle temizlenir. sonra ıslak bezle durulanır. Haznenin içi temizlenmez.
3.Sonda alınır. Çeşme suyunda durulanır. Sonda ucunun 4-5 cm.’lik kısmı gliserin
sürülerek kayganlaştırılır.
4.
a.Erkekler oturur pozisyondadır. Alafranga tuvalete oturulabilir. Kamış yukarıya
doğru yay şeklinde kaldırıldıktan sonra sonda kamışın ucundan içeriye sokulur.
İdrar akmaya başlayınca kamış aşağıya doğru sarkıtılır. İdrar tamamen
boşalıncaya değin sonda yerinde tutulur. İdrar akımı kesilince sonda çıkarılır.
b.Kadınlar ayak tabanları önde birbirlerine değecek şekilde bağdaş kurmuş
vaziyettedir. İdrar çıkış deliğini görebilmek amacıyla ayak ucuna bir ayna
koyabilir. İdrar çıkış deliği klitorisin altında hissedildikten sonra sonda sokulur.
Eğer sonda yanlışlıkla hazneye sokulursa temiz başka bir sonda kullanılır. İdrar
gelmeye başlayınca idrar bitinceye değin sonda yerinde tutulur. Daha sonra
sonda çıkarılır.
5. İdrar toplama işlemi bitirilince sonda çeşme suyunda iyice durulanır. Sonra
zefiranlı mikrop öldürücü suyun içine konularak bir dahaki sondalama işlemine
değin saklanır.
13.Sondalama esnasında nelere ihtiyaç duyulur ?
a.İkisi yedek olmak üzere üç adet 12-14 numara neloton sonda. Eğer bulunabilirse kadınlarda ucu bükük olan tipler kullanılmalıdır.
b.Sabunlu bez
c.Islak durulama bezi
d.Bir havlu
e.Eğer tuvalete gidemiyorsanız bir adet ördek
f.Gliserin
g.Bayanlarda portatif bir ayna
h.Sondaları saklamak için zefiranlı su
14. Omurilik hasarı olan bir hasta kendi kendine idrarını yapamaz mı ?
Mesane rehabilitasyonunun gayesi böbrekleri korumak ve hastayı sondadan kurtarmaktır. Mesane rehabilitasyonu sonrasında hasta refleks olarak idrarını kendisi yapar hale gelebilir. Mesanenin dolduğunu hissedince hasta kılları çekerek veya karnın altına basarak mesane kasını uyarıp işemeyi başlatabilir.
Burada dikkat edilecek husus işeme sonrası mesane içinde kalan idrar miktarıdır. Eğer bu miktar 80 cc’yi geçiyorsa hastaya aralıklı sondalamaya geçmesi önerilebilir. Zira mesanede fazla miktarda idrar birikmesi idrar yolu iltihabı riskini artırır.
Yine kendi kendine işeme sırasında hasta çok zorlanıyorsa mesane içindeki basınç çok artabilir. Bu basınç sonrası mesaneden böbreklere doğru idrar kaçışı olabilir. İşeme esnasında geriye idrar kaçması böbreklere zarar verir.
Bu nedenle kendi kendine işemeye başlayan hastalar mutlaka doktorlarını bu durumdan haberdar etmelidirler.
15.Bası yarası nedir ?
Gerilme, sürtünme ve basınç gibi etmenler nedeniyle felçli bölgede deri ve derialtı dokusunun harabiyeti nedeniyle oluşan yaralara Bası yarası denir.
16.Bası yarası en çok nerelerde görülür ?
Bası yarası gelişim riski omurilik hasarının ilk günlerinde daha sıktır. Ancak gereken önem verilmediğinde her zaman için hayatı tehdit edebilecek ciddiyette bası yaraları gelişebilir. Bası yarası en çok basınça maruz kalan kalça, kuyruk sokumu ve topuklarda görülür.
17.Bası Yarasından nasıl korunulur ?
1.Öncelikle hasta ve hasta yakınları bası yarasının önemi konusunda
bilgilendirilmelidir. Hastaya ciddi bası yarası olan hastaların resimleri gösterilerek
konunun ehemmiyeti anlatılabilir.
2.Sık pozisyon değiştirme önlemede en etkili yöntemdir. Hastalar erken dönemde iki
saatte bir döndürülür. Eve çıkıldığında gecede bir kez döndürülmesi yeterlidir.
Çıkıntılı olan bölgelerdeki basıncı en aza indirgeyecek şekilde hastaya pozisyon
verilir ve bu pozisyonlar hastaya öğretilir.
3.Yatak çarşafı düzgün, kırışıksız , kuru ve temiz olmalıdır.
4.Hastanın üzerinde anahtar gibi batıcı, sert metalik cisimler bulunmamalıdır.
5.Hasta vucudunu her gün sabunlu bezle siler ve özenle kurular. Nemlendirici
kremlerle derinin yumuşatılması faydalıdır. Haftada iki gün hasta yıkanmalıdır.
Banyo normal küvete oturularak yapılabildiği gibi özel banyo sandalyelerinde de
yapılabilir.
6.Özellikle büyük abdest sonrası makat temizliği çok iyi yapılmalıdır.
7.Tekerlekli sandalyede oturma aşamasına gelen hastalar 15 - 20 dakikada bir
sandalye kenarından destek alarak kendilerini yukarıya kaldırarak
basenlerinideki basıncı azaltırlar. Yine oturan hastalar 15 dakikada bir sağ sola
doğru kendilerini kaydırırlar.
8.Tekerlekli sandalyeye mindersiz oturmamalıdır.
9.Hastanın iç çamaşırları ve giysileri bol ve pamuklu, yünlü, penye gibi tabii
kumaştan olmalıdır.
10.Ayakları üşüyen hastalar kalın yün çorap veya mes giymelidir. Hastalar
üşüdüklerinde soba ve benzeri ateş kaynaklarına yaklaşmamalıdır. Zira sıcağın
hissedilmemesi nedeniyle ciddi yanıklar oluşabilir.
11.Hasta her sabah bir ayna yardımıyla tüm vücudunu kontrol ederek kızarıklık veya
sıyrık olup olmadığına bakmalıdır.
18.Bası yarasının gelişmekte olduğu nasıl anlaşılır ?
Cildin üzerinde kızarıklık görülmesi bası yarasının ilk belirtisidir. Eğer parmakla basılınca beyazlaşıyorsa iki üç saat üzerine yatılmaması yeterli olabilir. Parmakla basılınca solmayıp sebat eden kızarıklık bası yarasının başladığını gösterir. Bu durumda bu bölge kızarıklık geçinceye değin basınçtan kurtarılır. Bu en kolay bir kaç yastık yardımıyla bu bölgenin askıya alınmasıyla yapılır. Bir iki gün içerisinde düzelme görülmüyorsa veya deride sertleşme başlamışsa mutlaka doktorunuza gidiniz.
19.Bası yarası nasıl tedavi edilir ?
Küçük ve derin olmayan bası yaraları çeşitli pansuman yöntemleriyle iyileştirilmeye çalışılır. Eğer bası yarası çok derin ve genişse plastik cerrahlarınca çeşitli ameliyat yöntemleri kullanılarak yara kapatılır.
20.Bası yarası için mutlaka özel minder ve havalı yatak almalı mıyım?
Çıkıntılı yerlerin üzerindeki basıncı azaltmak için özel havalı minder ve yataklar mevcuttur. Ancak tüm hastalar için havalı yatak şart değildir. Çok kritik durumdaki hastalarda ancak doktor tavsiyesiyle kullanılabilirler. Hastaların özel minderim var diye yanlış yere aşırı güven kazanarak, sürekli pozisyon değiştirme gibi diğer basit ancak temel kuralları ihmal etmesi bası yarası gelişmesini kaçınılmaz kılacaktır. Ancak tüm hastaların bir adet tekerlekli sandalye minderi olması şarttır.
21.Basit bir minder nasıl olmalıdır ?
Basıyı azaltmak için kliniğimizde geliştirdiğimiz minderi sizde yapabilirsiniz. 20 cm.lik süngerlerden tekerlekli sandalyeye sığacak büyüklükte bir tabaka kestiriniz. Süngerin üst kısmından itibaren 10 cm derinliğinde baklava dilimi şeklinde kesilir. Pürtüksüz ve tabii kumaştan bir kılıf geçirildikten sonra baklava dilimi şeklinde kesilen kısım üstte kalacak şekilde sandalyeye yerleştirilir.
Bulunabilirse minderin üstüne bir koyun postekisi konulması terlemeyi önleyeceği için faydalıdır. Bu minderi minderin yüksekliği 10 cm.'ye ininceye değin kullanabilirsiniz.
22.Büyük abdestini bilmeyi öğrenebilir miyim ?
Hastalar ilk günlerde tuvaletlerinin geldiğini hissetmezler. Bu nedenle sık sık kontrol edilir. Hasta altını kirletir kirletmez temizlenir. Hasta tekerlekli sandalyede oturup gezmeye başlayınca hasta her gün sabahleyin alafranga tuvalete giderek oturur. İlk günlerde tuvaletini getirmek için bazı fitillerden faydalanır, gerekirse parmağıyla makatını uyararak tuvaletinin gelmesini sağlayabilir. Dirençli olgular sabahları aç karnına yarım çay bardağı zeytin yağı içebilirler. Kepekli ekmek gibi poso bırakan gıdalar yiyebilirler. Bir süre sonra barsaklarda alışkanlık sağlanır ve hasta her gün veya iki günde bir aynı saatte tuvalete giderek büyük abdestini yapabilir.
23.Tırnaklar nasıl kesilmelidir ?
Tırnaklar banyodan sonra yumuşar, kolay kesilebilir. Ayak tırnakları düz olarak kesilmeli, ne çok dipten kesilmeli ne de uzun bırakılmalıdır. Deriyi kesmemeye dikkat edilmelidir. Tırnak bakımı iyi yapılmazsa parmak iltihabı görülebilir.
24. Nasıl banyo yapmalıyım ?
Haftada iki defa mutlaka tüm vücud banyosu yapılmalıdır. Banyo yapılırken dikkat edilecek husus suyun sıcaklığıdır. Hasta mutlaka banyodan önce suyun sıcaklığını kontrol etmelidir. Ellerinde his kusuru olan hastalarda sıcaklık kusuru boyun kısmına su dökülerek yapılır. Banyo küvette, özel banyo arabalarında veya plastik sandalyelerde oturularak yapılabilir. Tekerlekli sandalyenizde banyo yapmayınız. Banyo sırasında aşırı kese yapılarak cildin tahriş edilmesi bası yarasına yol açabilir.
25. Hangi yiyecekleri yemeliyim ?
Sakınılması gereken herhangi bir yiyecek yoktur. Ancak aşırı yağlı gıdalardan ve fazla ekmek yemekten kaçınılmalıdır. Şişmanlık bası yarası gelişimini artırırken hastanın hareket kabiliyetini azaltır. Kabızlıkla mücadelede bol poso bırakan lifli gıdaların yenilmesi faydalıdır. Hazır satılan gıdalardan mısır gevreği, all bran, ve müsli gibi mamülleri özellikle tavsiye etmekteyiz. İdrar yolu iltihabından korunmak amacıyla c vitaminli meyveler yenilmelidir.
26.Sigara içebilir miyim ?
Omurilik hasarlı hastalar kesinlikle sigara içmemelidir. Solunum kaslarının etkilenmesine bağlı olarak zaten hastanın solunum kapasitesi azalmıştır. Birde sigara içilmesi ciddi nefes darlıklarına yol açar.
27.Nefesimi nasıl geliştirebilirim ?
Bunun için hastanede gösterilen solunum egzersizlerini sürekli yapmalısınız. Ayrıca solunum egzersiz cihazıyla evde sürekli çalışarak içine çekebildiğiniz hava miktarını artırmaya çalışmalısınız.
28.Tekerlekli sandalyede oturduğumda ayağım şişiyor. Ne yapmalıyım ?
Toplardamarların kan dönüşünü sağlayamaması nedeniyle uzun süre oturulduğunda ayaklarda şişme olabilir. Bunun önlenmesi için varis çorabı giyilmesi veya elastik bandajla ayağın sarılması yeterlidir. Eğer ayaklarda yatmakla geçmeyen sürekli bir şişlik varsa mutlaka doktorunuza danışınız.
29. Zaman zaman yüzüm kızarıyor ve baş ağrısı geliyor. Bunun sebebi nedir ?
Hasar seviyesi Th 4 ve üzerindeki hastalarda idrar sıkışması, kabızlık veya bası yarası gibi nedenlere bağlı olarak alt seviyelerden hoş olmayan uyarılar gelmesi durumunda vücud ani tansiyon yükselmesi şeklinde bir cevap verebilir. Bu durumda acilen doktorunuza başvurmalısınız.
30.Bacaklarımda çok şiddetli kasılmalar var. Ne yapmalıyım ?
Omurilikteki hasara bağlı olarak aşağı seviyelerde şiddetli kasılmalara görülebilir. Bu kasılmalar hafifse hastanın daha kolay tekerlekli sandalyeye geçmesini sağlayacağı için faydalı olabilir. Ancak bacakları iki yana ayıramayacak şiddette kasılmalar olduğunda doktorunuza başvurmalısınız. Kasılmaları geçirmek için 15 dakika süreyle kasılan kasın üzerine buz tatbik edebilirsiniz. Ayrıca eklemin pasif olarak hareket ettirilmesi ve hafif hafif gerilmesi şiddetini azaltacaktır. Kabızlık kasılmaları artıran bir neden olabilir.
.fizikoterapi.com
Çok basit olarak omurilik boyundan kuyruk sokumuna kadar uzanan omurga içerisinde uzanan beyin ile vücudun arasında bilgi alışverişini sağlayan kalın bir sinirdir diyebiliriz. Örneğin elimizi oynatmak istediğimizde beyinden gelen emirler omurilikten geçerek el kaslarına ulaşır. Yine iğne batırıldığında acı hissi deriden beyine aynı yoldan ulaşır.
2.Omurilik hasarı nedir ?
Omuriliğin herhangi bir kaza sonrası harap olmasıdır. Bu tam olabileceği gibi kısmi de olabilir.
3.Omurilik hasarına hangi tür kazalar neden olur ?
Ülkemizde en çok neden trafik kazalarıdır. Bunu ateşli silah yaralanmaları, yüksekten düşme, sığ suya dalma, omurilik urları takip eder.
4.Omurilik hasarı sonucu ne olur ?
Omurilik hasarı sonrası etkilenen seviyesinin altında felç hali ortaya çıkar. Felcin derecesi hasarın büyüklüğüyle doğru orantılıdır. Eğer zedelenme kısmiyse o seviyenin altındaki bazı kaslarda, tamsa tüm kaslarda felç hali ortaya çıkar. Ayrıca beyin hasara uğrayan seviyenin altındaki yerlerden gelen acı, dokunma, sıkma, pozisyon hissi gibi duyuları algılayamaz.
5.Parapleji ve tetrapleji nedir ?
Kollarımız ve ellerimize kumanda eden sinirler omuriliğin boyun kısmından çıkarlar. Boyun zedelenmesi sonrası oluşan felce tetrapleji denilir. Bu hastalar zedelenme yerine göre ellerini oynatamazlar. Eğer hasar boyun bölgesinin daha altında olmuşsa o zaman eller kurtulur, sadece bacaklar etkilenir ki bu tabloya parapleji denir.
6.Omurilik hasarı sonrası ne gelişir ?
Hasar sonrası görülen en bariz bulgu hasarlı seviyenin altında his kaybı ve istemli hareketin yokluğudur. Ayrıca istemli olarak işeyemez ve büyük abdestini bilemez ve isteyerek yapamaz. Hasarın seviyesine ve derecesine bağlı olarak nefes almakta güçlük, ani tansiyon yükselmeleri görülebilir.
7.Bu bulgulardan en önemlisi hangisidir ?
Hasta için yürüyememe, ellerini oynatamama en önemli sorunmuş gibi gözüksede en acil ve en önemli sorun hastanın işeyememesidir.
8.Omurilik hasarlı hastalar nerede tedavi edilir.
Ülkemizde omurilik hasarlı hastaların ilk müdahaleleri için özel merkezler bulunmamaktadır. Genellikle hastalar önce beyin cerrahisi veya ortopedi servislerine kaldırılmakta, ilk müdahaleleri burada yapılmaktadır. Hastaların ameliyat sonrasında rehabilitasyonla uğraşan fizik tedavi ve rehabilitasyon kliniklerine yatırılırak rehabilite edilmesi gerekir. Bu şansı bulamayan hastalar başka kliniklerde yatarak veya evlerinde rehabilite edilmeye çalışırlar.
9.Rehabilitasyon nedir ?
Rehabilitasyon sakatlığı olan bir hastanın kaybolan fonksiyonlarının çeşitli yöntemlerle uyarılarak yeniden kazandırılmaya çalışılması; mevcut bedensel yeteneklerinin en üst seviyeye çıkarılması sonucu mümkün olduğunca kimseye muhtaç olmadan bağımsız yaşamasını sağlama faaliyetidir. Rehabilitasyonun gayesi hastanın bağımsızlığını artırmak ve hayat kalitesini yükseltmektir.
10.Omurilik hasarlı bir hasta yürüyebilir mi ?
Bu sorunun cevabı hasarın derecesine ve yürümeden ne anladığımıza bağlıdır. Omuriliği kısmi olarak hasar gören, ayakta her iki dizini kilitleyecek kadar uyluk kaslarında kuvveti olan bir hasta baston yardımıyla yürüyebilir. Karın kasları sağlam olan ancak bacak kasları çalışmayan bir hasta uzun bacak breysi dediğimiz yardımcı cihazlarla yürüyebilirse de bu yürüme çok fazla işine yaramaz.
11. İşeyememe sorunuyla nasıl mücadele edilir ?
İlk önce yapılması gereken şey bir sonda takılarak idrarın boşaltılmasıdır.
Sondalama yöntemlerini şöyle özetleyebiliriz.
a.Daimi Sonda: Mesaneye erkeklerde kamışın ucundan, kadınlarda haznenin
altındaki idrar çıkış deliğinden sürekli kalacak bir sonda sokularak idrarın boşaltılması
yöntemidir. Sondanın dışarı çıkmaması için sondanın ucundaki balon 5 mililitre suyla
şişirilir. Balonun az şişirilmesi sondayı mesane içinde tutmazken, çok fazla suyla
şişirilmesi mesane ağzında yara açılmasına neden olabilir.
Erkeklerde sonda karın alt duvarına bir flasterle tespit edilmelidir. Aksi halde sonda
idrar yolunda tahrişe neden olabilir. Tekerlekli sandalyede bağımsız olan hastalar
bacağa bağlanabilen idrar torbası kullanabilirler. İltihaplanmayı azaltmak için sonda
10 günde bir, idrar torbası üç günde bir değiştirilmelidir. Erkeklerde kamışın ucu
yağlanmalı ve günde iki kez temizlenmelidir.Her sonda değiştirilişinde mesane G
solusyonuyla yıkanmalıdır. Eğer bu özel sıvı bulanamıyorsa eczaneden alınacak 500
ml.lik serum fizyolojik’le de mesane yıkanabilir. Mesanenin yıkanması mesanede taş
oluşum riskini azaltır. Mesanenin nasıl yıkanacağını rehabilitasyon hemşirenizden
öğrenebilirsiniz.
Ülkemizde rehabilitasyon merkezine gelinceye kadar tüm hastalara daimi sonda
konulmaktadır.
Ellerini kullanamayan tetraplejik hastalarda, sürekli kaçak nedeniyle aralıklı
sondalamanın başarısız olduğu hastalarda özellikle kadın hastalarda daimi
sondalama yöntemi rahatlıkla sürekli mesane boşaltım yöntemi olarak kullanılabilir.
b.Aralıklı Sondalama Yöntemi: 4 - 6 saatlik aralıklarla sonda takılarak mesanenin
boşaltılmasıdır. Normalde mesanenin içi ve idrar yollarında mikrop bulunmaz.
Mesanenin sonda takılırken ne kadar dikkat edilirse edilsin dışarıdan içeriye mikrop
sokulur. Daimi sonda da mesaneyle dış ortam arasında sürekli irtibat olması nedeniyle
içeriye daha fazla miktarda mikrop girer. Bunun yerine aralıklı olarak sonda
takılmasının enfeksiyon riskini azalttığı düşünülmektedir. Ayrıca hastada devamlı
olarak bir sondanın takılı olmaması ona daha bir sosyal yaşantı sağlar.
En çok tercih edilen aralıklı sondalamanın hastanın kendisi tarafından temiz yöntemle
yapılmasıdır. Bu yönteme Kendi kendine Temiz Aralıklı Sondalama (TAK) Yöntemi
denilir.
TAK’ta hastalar 24 saat içerisinde alacakları sıvı miktarını çorba, meşrubat, su gibi
tüm sulu gıdaları kapsamak şartıyla 7,5 su bardağıyla veya 1500 cc’yle
kısıtlamalıdır.
Bir boşaltışta alınan idrar miktarı 500 cc’yi aşmamalıdır. Özellikle yaz aylarında
kavun, karpuz gibi sulu gıdalar fazla kaçırılmamalıdır. Mesanenin fazla gerilmesi
mesane duvarının elastikiyeti bozacak, böbreklere idrar kaçısına neden olabilecektir.
d.Sistofiks uygulaması: Bazı durumlarda üroloji uzmanlarınca mesaneye karnın
altından bir delik açılarak çok ince devamlı bir sonda takılarak idrar çıkışı sağlanır. Bu
tip sondalara sistofiks denilir.
e.Kondom sonda uygulaması: Yalnızca erkeklerde uygulanabilir. Kamışa bir
kondom kılıf (prezervatif) takılarak idrarın boşaltılmasındır. İdrar kaçağı olan
hastalarda çok faydalı bir yöntemdir. Kondomun bandının fazla sıkılması kamışta yara
açılmasına neden olabilir.
12.Sondalama yapılması sırasında nelere dikkat edilmelidir.
1.Eller çeşme suyunda sabunla güzelce yıkanır ve durulanır.
2.
a.Erkeklerde kamışın ucu sabunlu bezle temizlendikten sonra ıslak bezle durulanır.
b.Kadınlarda büyük ve küçük dudaklar aralandıktan sonra idrar çıkış deliği
sabunla bezle temizlenir. sonra ıslak bezle durulanır. Haznenin içi temizlenmez.
3.Sonda alınır. Çeşme suyunda durulanır. Sonda ucunun 4-5 cm.’lik kısmı gliserin
sürülerek kayganlaştırılır.
4.
a.Erkekler oturur pozisyondadır. Alafranga tuvalete oturulabilir. Kamış yukarıya
doğru yay şeklinde kaldırıldıktan sonra sonda kamışın ucundan içeriye sokulur.
İdrar akmaya başlayınca kamış aşağıya doğru sarkıtılır. İdrar tamamen
boşalıncaya değin sonda yerinde tutulur. İdrar akımı kesilince sonda çıkarılır.
b.Kadınlar ayak tabanları önde birbirlerine değecek şekilde bağdaş kurmuş
vaziyettedir. İdrar çıkış deliğini görebilmek amacıyla ayak ucuna bir ayna
koyabilir. İdrar çıkış deliği klitorisin altında hissedildikten sonra sonda sokulur.
Eğer sonda yanlışlıkla hazneye sokulursa temiz başka bir sonda kullanılır. İdrar
gelmeye başlayınca idrar bitinceye değin sonda yerinde tutulur. Daha sonra
sonda çıkarılır.
5. İdrar toplama işlemi bitirilince sonda çeşme suyunda iyice durulanır. Sonra
zefiranlı mikrop öldürücü suyun içine konularak bir dahaki sondalama işlemine
değin saklanır.
13.Sondalama esnasında nelere ihtiyaç duyulur ?
a.İkisi yedek olmak üzere üç adet 12-14 numara neloton sonda. Eğer bulunabilirse kadınlarda ucu bükük olan tipler kullanılmalıdır.
b.Sabunlu bez
c.Islak durulama bezi
d.Bir havlu
e.Eğer tuvalete gidemiyorsanız bir adet ördek
f.Gliserin
g.Bayanlarda portatif bir ayna
h.Sondaları saklamak için zefiranlı su
14. Omurilik hasarı olan bir hasta kendi kendine idrarını yapamaz mı ?
Mesane rehabilitasyonunun gayesi böbrekleri korumak ve hastayı sondadan kurtarmaktır. Mesane rehabilitasyonu sonrasında hasta refleks olarak idrarını kendisi yapar hale gelebilir. Mesanenin dolduğunu hissedince hasta kılları çekerek veya karnın altına basarak mesane kasını uyarıp işemeyi başlatabilir.
Burada dikkat edilecek husus işeme sonrası mesane içinde kalan idrar miktarıdır. Eğer bu miktar 80 cc’yi geçiyorsa hastaya aralıklı sondalamaya geçmesi önerilebilir. Zira mesanede fazla miktarda idrar birikmesi idrar yolu iltihabı riskini artırır.
Yine kendi kendine işeme sırasında hasta çok zorlanıyorsa mesane içindeki basınç çok artabilir. Bu basınç sonrası mesaneden böbreklere doğru idrar kaçışı olabilir. İşeme esnasında geriye idrar kaçması böbreklere zarar verir.
Bu nedenle kendi kendine işemeye başlayan hastalar mutlaka doktorlarını bu durumdan haberdar etmelidirler.
15.Bası yarası nedir ?
Gerilme, sürtünme ve basınç gibi etmenler nedeniyle felçli bölgede deri ve derialtı dokusunun harabiyeti nedeniyle oluşan yaralara Bası yarası denir.
16.Bası yarası en çok nerelerde görülür ?
Bası yarası gelişim riski omurilik hasarının ilk günlerinde daha sıktır. Ancak gereken önem verilmediğinde her zaman için hayatı tehdit edebilecek ciddiyette bası yaraları gelişebilir. Bası yarası en çok basınça maruz kalan kalça, kuyruk sokumu ve topuklarda görülür.
17.Bası Yarasından nasıl korunulur ?
1.Öncelikle hasta ve hasta yakınları bası yarasının önemi konusunda
bilgilendirilmelidir. Hastaya ciddi bası yarası olan hastaların resimleri gösterilerek
konunun ehemmiyeti anlatılabilir.
2.Sık pozisyon değiştirme önlemede en etkili yöntemdir. Hastalar erken dönemde iki
saatte bir döndürülür. Eve çıkıldığında gecede bir kez döndürülmesi yeterlidir.
Çıkıntılı olan bölgelerdeki basıncı en aza indirgeyecek şekilde hastaya pozisyon
verilir ve bu pozisyonlar hastaya öğretilir.
3.Yatak çarşafı düzgün, kırışıksız , kuru ve temiz olmalıdır.
4.Hastanın üzerinde anahtar gibi batıcı, sert metalik cisimler bulunmamalıdır.
5.Hasta vucudunu her gün sabunlu bezle siler ve özenle kurular. Nemlendirici
kremlerle derinin yumuşatılması faydalıdır. Haftada iki gün hasta yıkanmalıdır.
Banyo normal küvete oturularak yapılabildiği gibi özel banyo sandalyelerinde de
yapılabilir.
6.Özellikle büyük abdest sonrası makat temizliği çok iyi yapılmalıdır.
7.Tekerlekli sandalyede oturma aşamasına gelen hastalar 15 - 20 dakikada bir
sandalye kenarından destek alarak kendilerini yukarıya kaldırarak
basenlerinideki basıncı azaltırlar. Yine oturan hastalar 15 dakikada bir sağ sola
doğru kendilerini kaydırırlar.
8.Tekerlekli sandalyeye mindersiz oturmamalıdır.
9.Hastanın iç çamaşırları ve giysileri bol ve pamuklu, yünlü, penye gibi tabii
kumaştan olmalıdır.
10.Ayakları üşüyen hastalar kalın yün çorap veya mes giymelidir. Hastalar
üşüdüklerinde soba ve benzeri ateş kaynaklarına yaklaşmamalıdır. Zira sıcağın
hissedilmemesi nedeniyle ciddi yanıklar oluşabilir.
11.Hasta her sabah bir ayna yardımıyla tüm vücudunu kontrol ederek kızarıklık veya
sıyrık olup olmadığına bakmalıdır.
18.Bası yarasının gelişmekte olduğu nasıl anlaşılır ?
Cildin üzerinde kızarıklık görülmesi bası yarasının ilk belirtisidir. Eğer parmakla basılınca beyazlaşıyorsa iki üç saat üzerine yatılmaması yeterli olabilir. Parmakla basılınca solmayıp sebat eden kızarıklık bası yarasının başladığını gösterir. Bu durumda bu bölge kızarıklık geçinceye değin basınçtan kurtarılır. Bu en kolay bir kaç yastık yardımıyla bu bölgenin askıya alınmasıyla yapılır. Bir iki gün içerisinde düzelme görülmüyorsa veya deride sertleşme başlamışsa mutlaka doktorunuza gidiniz.
19.Bası yarası nasıl tedavi edilir ?
Küçük ve derin olmayan bası yaraları çeşitli pansuman yöntemleriyle iyileştirilmeye çalışılır. Eğer bası yarası çok derin ve genişse plastik cerrahlarınca çeşitli ameliyat yöntemleri kullanılarak yara kapatılır.
20.Bası yarası için mutlaka özel minder ve havalı yatak almalı mıyım?
Çıkıntılı yerlerin üzerindeki basıncı azaltmak için özel havalı minder ve yataklar mevcuttur. Ancak tüm hastalar için havalı yatak şart değildir. Çok kritik durumdaki hastalarda ancak doktor tavsiyesiyle kullanılabilirler. Hastaların özel minderim var diye yanlış yere aşırı güven kazanarak, sürekli pozisyon değiştirme gibi diğer basit ancak temel kuralları ihmal etmesi bası yarası gelişmesini kaçınılmaz kılacaktır. Ancak tüm hastaların bir adet tekerlekli sandalye minderi olması şarttır.
21.Basit bir minder nasıl olmalıdır ?
Basıyı azaltmak için kliniğimizde geliştirdiğimiz minderi sizde yapabilirsiniz. 20 cm.lik süngerlerden tekerlekli sandalyeye sığacak büyüklükte bir tabaka kestiriniz. Süngerin üst kısmından itibaren 10 cm derinliğinde baklava dilimi şeklinde kesilir. Pürtüksüz ve tabii kumaştan bir kılıf geçirildikten sonra baklava dilimi şeklinde kesilen kısım üstte kalacak şekilde sandalyeye yerleştirilir.
Bulunabilirse minderin üstüne bir koyun postekisi konulması terlemeyi önleyeceği için faydalıdır. Bu minderi minderin yüksekliği 10 cm.'ye ininceye değin kullanabilirsiniz.
22.Büyük abdestini bilmeyi öğrenebilir miyim ?
Hastalar ilk günlerde tuvaletlerinin geldiğini hissetmezler. Bu nedenle sık sık kontrol edilir. Hasta altını kirletir kirletmez temizlenir. Hasta tekerlekli sandalyede oturup gezmeye başlayınca hasta her gün sabahleyin alafranga tuvalete giderek oturur. İlk günlerde tuvaletini getirmek için bazı fitillerden faydalanır, gerekirse parmağıyla makatını uyararak tuvaletinin gelmesini sağlayabilir. Dirençli olgular sabahları aç karnına yarım çay bardağı zeytin yağı içebilirler. Kepekli ekmek gibi poso bırakan gıdalar yiyebilirler. Bir süre sonra barsaklarda alışkanlık sağlanır ve hasta her gün veya iki günde bir aynı saatte tuvalete giderek büyük abdestini yapabilir.
23.Tırnaklar nasıl kesilmelidir ?
Tırnaklar banyodan sonra yumuşar, kolay kesilebilir. Ayak tırnakları düz olarak kesilmeli, ne çok dipten kesilmeli ne de uzun bırakılmalıdır. Deriyi kesmemeye dikkat edilmelidir. Tırnak bakımı iyi yapılmazsa parmak iltihabı görülebilir.
24. Nasıl banyo yapmalıyım ?
Haftada iki defa mutlaka tüm vücud banyosu yapılmalıdır. Banyo yapılırken dikkat edilecek husus suyun sıcaklığıdır. Hasta mutlaka banyodan önce suyun sıcaklığını kontrol etmelidir. Ellerinde his kusuru olan hastalarda sıcaklık kusuru boyun kısmına su dökülerek yapılır. Banyo küvette, özel banyo arabalarında veya plastik sandalyelerde oturularak yapılabilir. Tekerlekli sandalyenizde banyo yapmayınız. Banyo sırasında aşırı kese yapılarak cildin tahriş edilmesi bası yarasına yol açabilir.
25. Hangi yiyecekleri yemeliyim ?
Sakınılması gereken herhangi bir yiyecek yoktur. Ancak aşırı yağlı gıdalardan ve fazla ekmek yemekten kaçınılmalıdır. Şişmanlık bası yarası gelişimini artırırken hastanın hareket kabiliyetini azaltır. Kabızlıkla mücadelede bol poso bırakan lifli gıdaların yenilmesi faydalıdır. Hazır satılan gıdalardan mısır gevreği, all bran, ve müsli gibi mamülleri özellikle tavsiye etmekteyiz. İdrar yolu iltihabından korunmak amacıyla c vitaminli meyveler yenilmelidir.
26.Sigara içebilir miyim ?
Omurilik hasarlı hastalar kesinlikle sigara içmemelidir. Solunum kaslarının etkilenmesine bağlı olarak zaten hastanın solunum kapasitesi azalmıştır. Birde sigara içilmesi ciddi nefes darlıklarına yol açar.
27.Nefesimi nasıl geliştirebilirim ?
Bunun için hastanede gösterilen solunum egzersizlerini sürekli yapmalısınız. Ayrıca solunum egzersiz cihazıyla evde sürekli çalışarak içine çekebildiğiniz hava miktarını artırmaya çalışmalısınız.
28.Tekerlekli sandalyede oturduğumda ayağım şişiyor. Ne yapmalıyım ?
Toplardamarların kan dönüşünü sağlayamaması nedeniyle uzun süre oturulduğunda ayaklarda şişme olabilir. Bunun önlenmesi için varis çorabı giyilmesi veya elastik bandajla ayağın sarılması yeterlidir. Eğer ayaklarda yatmakla geçmeyen sürekli bir şişlik varsa mutlaka doktorunuza danışınız.
29. Zaman zaman yüzüm kızarıyor ve baş ağrısı geliyor. Bunun sebebi nedir ?
Hasar seviyesi Th 4 ve üzerindeki hastalarda idrar sıkışması, kabızlık veya bası yarası gibi nedenlere bağlı olarak alt seviyelerden hoş olmayan uyarılar gelmesi durumunda vücud ani tansiyon yükselmesi şeklinde bir cevap verebilir. Bu durumda acilen doktorunuza başvurmalısınız.
30.Bacaklarımda çok şiddetli kasılmalar var. Ne yapmalıyım ?
Omurilikteki hasara bağlı olarak aşağı seviyelerde şiddetli kasılmalara görülebilir. Bu kasılmalar hafifse hastanın daha kolay tekerlekli sandalyeye geçmesini sağlayacağı için faydalı olabilir. Ancak bacakları iki yana ayıramayacak şiddette kasılmalar olduğunda doktorunuza başvurmalısınız. Kasılmaları geçirmek için 15 dakika süreyle kasılan kasın üzerine buz tatbik edebilirsiniz. Ayrıca eklemin pasif olarak hareket ettirilmesi ve hafif hafif gerilmesi şiddetini azaltacaktır. Kabızlık kasılmaları artıran bir neden olabilir.
.fizikoterapi.com
