Ruh Sağlığı Sorunlarının Erken İşaretleri - Psikiyatri ve Öncül Belirtiler

Ruh sağlığı sorunlarında genelde rahatsızlık olduğu zaman profesyonel yardım alıyoruz. Diğer sağlık kavramlarında olduğu gibi daha iyi yaşamak ya da herhangi bir rahatsızlık ortaya çıkmadan check-up yaptırmak gibi alışkanlıklar ruh sağlığında genelde pek uygulanan bir yaşam biçimi değil bu neyle ilgili daha önce değindiğimiz gibi damgalanmayla ilgili, ruh sağlığı sorunu olmak daha ağır bir duygu yaratıyor insanda. Birde yaşadığımız belirtiler, semptomlar ruh sağlığında subjektif insanın kendi içerisinde çözmesi gereken insan olarak benliğini, çabasını, gayretini ortaya koyarak bunları halletmesi gereken meseleler gibi anlaşılabilir ve bundan ötürüde bir uzman desteği almaktan kaçınılır. Peki, ruh sağlığı iyi olan insan kimdir? Burada birkaç boyut var bunların başında bir insanın üretken olması gerekiyor; üretkenlikten kasıt işi, mesleği olan insanlar demiyoruz, bir annenin, bir öğrencinin ya da herkesin hayatla ilgili bir takım işlevleri var bu işlevleri beklenilen normal düzeyde ve etkin düzeyde hayata geçirebiliyor mu? Birçok psikiyatrik rahatsızlıklar ilk bozulanlardan bir tanesi budur. Ve ilişkiler insan sonuçta sosyal bir canlı. Ruh sağlığı problemlerinin neredeyse tamamı kişiler arası ilişkilerde bozulmaya yol açar.

Bu çok kötü olması kopması anlamına gelmez, niteliği bozulur ilişkiler kurmak zor olmaya başlar bir insan için, ayrıca bir birey olarak insanı tanımladığımız zaman ruh sağlığı boyutunda içinde yaşadığı topluma katkı yapıyor olması lazım. Yani bu katkı meslekte olduğu gibi sosyal rollerinde olabilir eğer bir birey kendisiyle ilgili deneyimlerini, iyi taraflarını başka insanların içinde yaşadığı toplumun yararına kullanamıyorsa ya da eskiden kullanırken şimdi artık bunları bu katkıları yapamaz hale geldiyse ruh sağlığında bazı aksaklıkların olduğunun ön işaretleri olabilir. Peki, işlevsel ve bir bireyin toplumdaki duruşuyla ilgili ruh sağlığına ait işaretler.


Semptomlara girmeden diğer ruh sağlığı için rahatsızlıkların hemen hemen hepsi ortak bir takım sonuçlar ortaya çıkartıyor. Bunlar neler? Yaşanılan deneyimlerle ilgili sıralayalım.

Birincisi konsantrasyon geliyor, konsantrasyon demek elinizdeki bir işi bir insanı dinlerken ya da eğlenceli bir aktivitedeyken kendinizi oraya verebilmenizdir, ruh sağlığı iyi bir insan kendini unutan insandır, deneyimleyen insandır, içinden konuşmayan insandır. Mesela bir film seyrettiğinde, bir insanı dinlediğinde, elindeki bir işi yaptığında ona tamamıyla kendini vermesi durumudur. Eğer eskiden böyle iken şimdi yapamıyorsanız, konsantre olamıyorsanız bazı şeylere ya da bölünüyorsa, bir işi sürekli erteliyorsanız orada bir takım ruh sağlığı problemleri olabilir ki bunlar düzelebilen sorunların işaretleri olabilir.

İkincisi insanın düşünce yapısı, düşünce yapısı demek olaylara verdiğimiz fikir veya konuşma tarzındaki tepkilerdir. Eğer bir rahatsızlık olduğunda genelde insanlar çok olumsuz tepkiler vermeye, olayların en kötü tarafını ilk önce düşünmeye, en kötü olasılığı çok küçük bile olsa ilk önce aklına getirmeye başlayabilir. Mesela başı ağrıyan bir insanın ilk önce aklına beyin tümörünün gelmesi, ya da arkadaşı randevuya 20 dakika geç kaldığında aklına trafik kazası geçirip geçirmediğini düşünmeye başlaması yani en kötü olasılıkları düşünmeye başlamasında olduğu gibi düşünce yapısı insanların ruh sağlığı problemlerinde hem depresyon gibi hemde kaygı bozuklukları gibi durumlarda çok olumsuza dönebiliyor. Aynı zamanda bir insanın kendine dönebilmesi yani içinde yaşadığı duygularının ne olup olmadığını fark edip etmemesi , yani bazen insan ne yaptığını bilmez, kendini bilmez bir olay olur tepki verir sonra kendi yaptığının kendisine çok uygun bir şey olmadığını hisseder.

Bir yabancılaşma duygusu yaşar, birçok duygusal rahatsızlıklarda psikiyatrik rahatsızlıklarda bireyler kendilerine sondaj yapamıyorlar yani kendi iç dünyalarına neyi önemseyip önemsemediklerini duygusal durumlarına çok yönelemiyorlar ve kendilerinden çok daha farklı tutum ve yaşam biçimi içine girebiliyorlar. Buda çok önemli bir işaret, tabi biyolojik göstergeler bir insanın uyku düzeni, uyku bir çok psikiyatrik rahatsızlıkları etkileyebiliyor bu beyin kimyasıyla da ilgili yani bunun psikolojik sebepleri var, insan kendini kapatamıyor, yatağa gittiğinde susmuyor yani kaygıları, o gün yaşadığı kötü olaylar zihninde yoğun bir trafik uykuyu bozabildiği gibi bazen, çünkü bütün bu psikiyatrik rahatsızlıkların neredeyse tamamı nöro biyokimyasal bir takım sonuçlar ortaya çıkartıyor ve uyku kalitesi bozuluyor; bu çok önemli bir şey.

Bir başka konu enerjik olma hali, çabuk yorulma bu belki tıbbi sebeplerden de kaynaklanabilir ama birçok psikiyatrik rahatsızlık insanda bitkinlik bu gerçekten fiziki bir bitkinlikte olabilir yani, insanın beyin kimyası kötü olunca çabuk yoruluyor ve o enerjik olma halini, o canlılık halini yitirmeye başlıyor. Sonra yeme alışkanlıklarının değişmesi, bir insan kötü şeyler yemeğe başladıysa kilo alıp vermek gibi bazı durumlar ortaya çıktıysa bunlar bazen altta yatan psikiyatrik sorunlardan kaynaklanmış olabilir.

Ayrıca insanın bir duygu hali var, biz buna ruh sağlığında duygu durum diyoruz. Duygu durum demek bir insanın iniş ve çıkışlar yaşaması hali yani bazen hepimizin bir duygu tonu var yani olaylara, yaşantılara verdiğimiz duygusal karşılık, bazen depresyonda, duygu haliniz size çok tuhaf geliyorsa veya kendinizle çok yabancı bir deneyimin içine girdiyseniz buda bir rahatsızlık işareti olabilir.

Tabi dışarıdan gelen tepkilerde çok önemli sevdiğimiz insanlar, bizi çok iyi tanıyan insanlar bizim durumumuzla ilgili geri bildirim veriyorsa mesela sen son zamanlarda çok iyi değilsin diyorsa bu önemli. Son söz olarak birçok psikiyatrik rahatsızlık dönemsel özellik arz ediyor yani bir başlangıcı var genelde bir de son bölümü var yani psikiyatrik rahatsızlık en önemli işi hayatın, sevdiğimiz bir insanda belki bir mesai arkadaşımızda eskiden öyle değilde şimdi böyleyse depresyon gibi, kaygı bozukluğu gibi birçok rahatsızlıklar o zaman uzman yardımı almak için ve bir rahatsızlık olduğunu anlamak için işarettir bu, tabi her rahatsızlık için geçerli değil sosyal kaygı bozukluğu gibi, dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu gibi hayat boyu devam eden rahatsızlıklar tedavi edilmeden yaşanılan ve çok ciddi kayıplar veren rahatsızlıklar var.

En zorlandığımız konu hafif rahatsızlıklar uzun süren tedavi edilmemiş rahatsızlıklara insanlar uyum gösterir. Biz buna kötüye uyum diyoruz, kötüye uyum yaşayan bir insan bir sorunun olduğunu anlayamayabilir bu bir karakter sorunu, hayat böyle, dünya böyle gibi genellemelerle ciddi olumsuz yaşantıları uzun yıllar sürdürebilir profesyonel yardım almak için bu tür değişiklikleri fark ettiğimizde hem kendimiz için, hem sevdiklerimiz için onlara destek olma yoluna gitmemiz gerekir.